بسم الله الرحمن الرحیم

ص: 2

ص: 3

پیام غدیر

برگزیده ای از مجموعه مقالات، پیام ها و دیدارها

مرجع عالیقدر حضرت آیة الله صافی گلپایگانی مدظله الشریف

ص: 4

پيرامون روز بزرگ و تاريخي غدير است که توسط دفتر تنظيم و نشر آثار اين مرجع عاليقدر، گردآوری شده و پس از چينش و نمايه نگاری، به عاشقان ولايت تقديم می گردد؛ اميد است اين اثر ناچيز مورد قبول اميرالمؤمنين حضرت علی بن ابی طالب(علیه السلام) قرار بگيرد.

والله هو الموفّق

ص: 6

مفاد و هدف آيه. 38

اشکال و جواب... 41

پيام غدير. 43

(2) «ولايت» در خطبه غدير. 45

غرض ورزی هميشگی مخالفان. 45

استعمال لفظ «خليفه» در بعضی روايات... 47

استعمال لفظ «خليفه» در اصل خطبه غدير. 48

وجه تكيه بر لفظ «ولیّ» و «مولی» در خطبه غدير. 49

بخش دوم: پیام ها 53

(1) عجز وصف كنندگان. 55

اعتراف همگان به عجز از وصف علی(علیه السلام) 55

وصف علی(علیه السلام) از زبان پيامبر(صلی الله علیه و آله) 56

كلام بزرگان در مدح اميرالمؤمنين(علیه السلام) 58

(2) خادمان غدير. 65

عجز دانشمندان از بيان فضایل علی(علیه السلام) 65

جوانب متعدد شخصيت اميرالمؤمنين(علیه السلام) 66

اعتراف بزرگان اهل سنّت به فضایل علی(علیه السلام) 68

تقدير از شارح كتاب «خصائص نسائی» 70

(3) نشانه محبّت... 72

سلام بر غديريان. 73

اهميت روز غدير. 74

ابعاد عظمت اميرالمؤمنين(علیه السلام) 75

تجليل از غدير، زمينه افزايش معارف ولایی.. 79

عمل به دستورات دين، علامت واقعی ولايت... 80

مسئوليت همگانی در برابر اعمال خلاف شرع. 80

(4) مكتب غدير. 83

ص: 8

تفسير آيه تبليغ. 84

مدنی بودن سوره مائده 84

سابقه نزول آيه در امر ولايت... 84

عدم اكمال تبليغ رسالت بدون ابلاغ ولايت... 85

توطئه ها عليه تبليغ ولايت... 85

نتيجه تفسير. 86

مقاومان سنگر ولايت... 87

چند توصيه به جوانان منتظر. 88

گذشته های پر افتخار خود را فراموش نكنيد. 88

به آداب و سنن اسلامی ملتزم باشيد. 89

استقلال و هويت اسلامی را حفظ كنيد. 89

تمدّن اسلامی را گسترش دهيد. 89

در مقابل اسلام زدايی دشمن به هوش باشيد. 91

از رجوع به جاهليّت اولی و استقبال به جاهلیّت آينده بپرهيزيد. 91

على(علیه السلام) را الگوی خويش قرار دهيم. 92

پيرو مكتب علوی و فاطمی باشيد. 93

(5) امير غدير. 95

مقامات عالی امام(علیه السلام) 95

عجز همگان از معرفت امام علی(علیه السلام) 96

لزوم الگوبرداری جوانان از جوانی علي(علیه السلام) 96

(6) كلام امير. 99

نهج البلاغه نشان كمال انسانيّت... 99

وجوه اعجاز نهج البلاغه. 100

اعتراف دانشمندان به مقام والاي علي(علیه السلام) 101

شخصيّت الهي اميرالمؤمنين(علیه السلام) 102

(7) هشدار های غديری.. 104

ص: 9

تعظيم ايّام الهي، نشانه التزام به شعائر دينی.. 105

هشدارهاي غدير. 105

هويّت شيعی را حفظ كنيد. 105

مراقب تهاجم دشمنان به اسلام عزيز باشد. 106

مغلوب ظواهر مادّی نشويد. 107

در مكتب انتظار خود را بسازيد. 107

پيروزي حق و زوال باطل.. 107

آيه ذرّ و لقب اميرالمؤمنين(علیه السلام) 108

(8) غديرشناسی.. 110

دهه غدير، فرصتي براي اجراي مقاصد اسلامي.. 111

مكتب غدير، مكتب همه انبيا 111

اعتبار و تواتر حديث غدير. 112

چند توصيه مهم. 113

ترويج غدير را از خانواده خويش آغاز كنيد. 113

همه رسانه ها غدير را تبليغ كنند. 113

رشته غديرشناسی تأسيس شود. 114

تمسّك به غدير، تنها راه سعادت... 114

تقدير از خدمتگزاران غدير. 114

(9) علی محوری.. 116

مودّت اهل بيت(علیهم السلام) نقطه وحدت فِرَق اسلامی.. 116

اعتراف فريقين به محوريّت علی(علیه السلام) 117

امّت واحده با محوريّت اهل بيت(علیهم السلام) 119

(10) حيات جاودان. 121

غدير رمز پايداری و استقامت... 121

استمرار غدير در ولايت امام زمان(علیه السلام) 122

عجز از وصف غدير. 123

ص: 10

مسئلت توفيق برای خادمان غدير. 123

(11) زيباترين حماسه 125

ارزش تجليل از غدير. 126

چيستی غدير. 126

وظيفه مسلمانان نسبت به غدير. 128

پيام هاي غدير. 129

اعتراف به عجز از وصف غدير. 129

(12) خطبه وحيانی.. 131

اقيانوس معنا 132

پيرامون خطبه غدير. 136

معجزه رسول الله(صلی الله علیه و آله) 136

نقل خطبه توسط بزرگان اهل سنّت... 136

لزوم مداومت بر مطالعه خطبه غدير و تأمّل در آن. 137

اعتراف به عجز در نگارش درباره غدير. 138

(13) نصوص ولايت... 139

انواع نصوص بر ولايت... 140

نصوص جليّه. 140

نصوص خفيّه. 142

اصل عقلایی تفضيل فاضل بر مفضول. 143

اظهار عجز از وصف غدير. 146

(14) مرد ولايت... 147

جايگاه والای حديث غدير. 148

علّامه امينی، شيفته آستان علوي.. 149

وظيفه شيعيان در عصر حاضر. 149

(15) پيروزی نهايي غدير. 151

غدير در ملكوت اعلا.. 152

ص: 11

غدير، فرصت تجديد ميثاق با ولايت... 153

نصوص ولايت... 153

ابلاغ غدير، قدردانی از نعمت ولايت... 155

بخش سوم: دیدارها 157

(1) حفظ و ترويج آثار غديری.. 159

لزوم آشناسازی مردم با فضایل اهل بيت(علیهم السلام) 159

ثواب ذكر فضایل اميرالمؤمنين(علیه السلام) 159

لزوم بهره گيری از علوم اهل بيت(علیهم السلام) 160

اهمّيّت توجه به آثار علمای سلف درباره حديث غدير. 160

شخصيّت الهی حضرت ابوطالب(علیه السلام) 160

(2) وظيفه خادمان غدير 161

آشناسازي مردم با معارف ولايي، هدف احيای غدير. 161

تبليغ ولايت علی(علیه السلام)،تبليغ تمام رسالت انبيا 162

ولايت اميرالمؤمنين(علیه السلام) در حيات پيامبر(صلی الله علیه و آله) 163

احترام خاصّ اميرالمؤمنين(علیه السلام) به پيامبر(صلی الله علیه و آله) 164

اميرالمؤمنين(علیه السلام)، اولين بيعت كننده با پيامبر(صلی الله علیه و آله) 165

فضایل علي از زبان پيامبر÷.. 165

کتاب «الامام علي صوت العدالة الانسانیه» 166

مظلوميّت علی(علیه السلام) در جامعه اسلامی.. 167

لزوم رعايت ظواهر شرعی در جشن غدير. 168

(3) مدافعان ولايت 169

ارتباط آيه تبليغ و اكمال دين.. 169

اهميّت واقعه غدير در كلام دانشمندان. 170

افتخار به فرهنگ غدير. 170

لزوم دفاع از حدود و ثغور ولايت... 170

ص: 12

(4) اساس دين 172

لزوم تبليغ همگانی مكتب غدير. 172

ولايت، شرط قبولی اعمال. 172

علی(علیه السلام) افضل اصحاب پيامبر(صلی الله علیه و آله) 173

(5) معرفت افزایی نسبت به ولايت... 174

لزوم افزايش معرفت نسبت به مقامات علی(علیه السلام) 174

كتاب «الغدير» احياكننده ولايت... 175

(6) جهانی مشتاق مكتب غدير. 176

خدمت به غدير، عنايت الهی.. 176

اشتياق جهان به شناختن مكتب ولايت... 176

لزوم گرامیداشت غدير. 177

(7) ذی الحجه، ماه ولايت... 178

ابلاغ ولايت علی(علیه السلام) اساس اسلام. 178

وضوح واقعه غدير. 179

ذی الحجة الحرام، ماه ولايت و امامت... 179

لزوم اعزام مبلّغان غدير. 180

(8) غدیر و اهمیّت مديريّت در اسلام 182

نصوص قرآنی بر ولايت اميرالمؤمنين(علیه السلام) 182

مديريت در جامعه اسلامی.. 183

نصوص روايي متواتر در ولايت علی(علیه السلام) 184

(9) سيره امام غدير. 185

التزام به لوازم ولايت مداری.. 185

اعتراف همگان به فضایل علی(علیه السلام) 185

سيره اميرالمؤمنين(علیه السلام) 186

اهتمام اميرالمؤمنين(علیه السلام) به رسيدگی به فقرا 186

ص: 13

لزوم ترويج كتاب نهج البلاغه. 188

(10) مبلّغان غدير 189

لزوم تقويت هويّت ولایي.. 189

غدير، ابلاغ و اخطاري بزرگ... 190

دلالت نصوص جليّه قرآني بر ولايت علي(علیه السلام) 191

اعتراف بزرگان اهل سنّت به فضایل علي(علیه السلام) 192

غير قابل شمارش بودن فضایل علي(علیه السلام) 194

ولايت از مهم ترين اصول دين.. 194

ضرورت تبليغ هويّت ولايي.. 195

آرزوی توفيق تبليغ غدير. 196

(11) نگهبانان ولايت 197

ارزش والای نعمت ولايت... 197

خداوند متعال، حافظ حقيقی ولايت... 198

اعتراف فريقين به فضایل علی(علیه السلام) 198

اميرالمؤمنين(علیه السلام) در كلام پيامبر(صلی الله علیه و آله) 202

فضایل علی(علیه السلام) در سروده های شعرا 203

نصوص در فضيلت اميرالمؤمنين(علیه السلام) 204

اعتراف به عجز از وصف اميرالمؤمنين(علیه السلام) 208

کتاب نامه... 211

ص: 14

ص: 16

بااهميت و بي نظير است. اين دو روز با يکديگر، پيوند و بستگي کامل دارند.

بعثت، اصل، اساس و پايه انقلاب الهي، جهاني و جاوداني اسلام، و روز غدير مکمّل و تداوم بخش آن است. غدير در وجود، فرع بعثت است و روز بعثت در بقا، پيش آهنگ غدير است.

بعثت، سرآغاز ابلاغ وحي و عرضه نظامات فراگير و همه جانبه اسلام، تا تشکيل حکومت اسلامي و حاکميت الله به رهبري شخص رسول اعظم(صلی الله علیه و آله) است، و روز غدير کامل کننده دين و اعلام استمرار نظام عصر نبوّت به رهبري اميرالمؤمنين و فرزندان آن حضرت، ائمه معصوم(علیهم السلام) است.

اين دو همايون روز، با يکديگر هم سويي معنوي و بستگي ناگسستني دارند. حصار خلل ناپذير اسلام را که توحيد همچون پي بنا است، امامت چارديوار و بعثت سقف است. پس هيچ يک از اين دو روز را از ديگري بي نيازي نيست که هر دو خط اسلام را در تأسيس و بقا ترسيم نموده اند، نه اسلام منهاي حکومت و نظام غدير است و نه نظام غدير، غير از اسلام است.

و زمين هيچ گاه از شخصي که صاحب، مدير و رهبر آن نظامباشد خالي نخواهد ماند.

چنان که اميرالمؤمنين علي(علیه السلام) در خبري که خاص و عام آن را روايت نموده اند مي فرمايد:

«اللَّهُمَّ بَلَى لَا تَخْلُو الْأَرْضُ مِنْ قَائِمٍ للهِ بِحُجَّةٍ إِمَّا ظَاهِراً مَشْهُوراً وَإِمَّا خَائِفاً مَغْمُوراً».(1)

هويت حاکميت الله ظهور مي يابد از ايام الله بزرگ است که بايدسالروز آن را گرامي داشت و پيام و درسي را که براي همه جهانيان به ويژه مسلمانان دارد همواره بازگو کرد. روزي که دين در آن به کمال رسيده و نعمت خداوند متعال بر اين امت تمام يافته است، بسيار باعظمت است.

ياد آن روز که نظام سياسي دين، اعلام و رهبري فکري، علمي، معنوي، سياسي و امام، حجّة الله، ولیّ الله و خليفة الله معرفي شده است، بايد هميشه در دل ها زنده بماند و تعهد جامعه به بزرگداشت و پيروي از آن آشکار باشد.

بايد در هر فرصت مناسب و به خصوص در ماه ذی الحجه پيرامون ابعاد اين نظام، شرايط و شخصيت رهبران آن و ويژگي هاي حکومت در اسلام، سخنراني ها، کنفرانس ها، سمينارها و تأليف کتاب و تحقيق و بررسي ادامه يابد.

رسانده بود در حجّة الوداع به تبليغ چه امر مهمّي مأموريت يافت که خدا فرمود: ﴿وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ﴾(1) و چه موضوعي بوده است که خدا به پيغمبر شجاع و قوي القلب و بااراده خود فرمود: ﴿وَاللّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ﴾(2) و اين کلام خطاب به شخصيّتي بود که در شهر مکّه مکرّمه که در آن عصر مرکز سران بي باک و فتّاک مشرکان و بت پرستان بود بي ترس و بيم و بي نگراني دين توحيد را اعلام و شرک و بت پرستي را باطل شمرده بود؟

به فساد، فحشا، ارتکاب مناهي و انواع فسق و فجور تا آنجا رسيد که در عهد جاهليت هم زشتي رفتار هيچ يک از امپراطوران، قيصرهاي جابر روم و شاهنشاهان خودکامه ايران به آن پايه نرسيده بود و خود، احياگر همان رسوم و عاداتي شدند که اسلام به شدّت با آنها به مبارزه برخاسته بود. شمّه اي از آن مفاسد در تاريخ بني عباس و بني اميه و دربار آنها ثبت است.

اگر رهبري امت بعد از پيغمبر(صلی الله علیه و آله) در اختيار افرادي قرار مي گرفت که اهليّت ادامه دادن به خط و سيره آن حضرت را داشتند اوضاع فاسدي که اسلام بر آنها خط بطلان کشيد و خلاف آن را در عمل ارائه داد تجديد نمي شد و مدينه مردمي و متواضعي که از پيغمبر(صلی الله علیه و آله) به جاي ماند به دمشق، معاويه، يزيد، وليد، ساير بني اميه؛ بغداد، منصور مستکبر، هارون جابر و دگر ملوک بني عباس؛ و قسطنطنيه يا سلاطين عثماني؛ غرناطه، قرطبه اسپانيا و پايتخت هاي ديگر تبديل نمي شد.

امّا شد و چهارده قرن همه جا عرصه گنه کاري ها، بي پروايي ها، حرام خواري ها، اسراف ها، عياشي ها و انواع فساد در برابر چشم مردم گرسنه و محرومي شد که حق مسلّم آنان و وجوه بيت المال مسلمانان صرف ارضاي شهوات غاصبان خلافت و گماشتگان آنان شد.گرچه جيره خواران آن رژيم ها حاکمان فاسد خود را شرعي و واجب الاطاعه قلمداد مي کردند و به اسلام نسبت مي دادند و لقب

ص: 24

خليفه و اميرالمؤمنين را به آنان اختصاص داده بودند؛ اما روشن است که نسبت دادن آن نظام ها و آن افراد به اسلام و ولايت بر مسلمين تهمتي آشکار به اسلام است که قرآن و سنّت و سيره پيامبرش همه با اين روش ها تعارض دارد و برانداختن آنها يکي از اهداف مسلّم اسلام است. قرآن به شدّت تجمّل گرايي و کبر بر ديگران را نکوهش کرده است.

پس نه آن حاکمان که عملاً بر مسلمين مسلّط شدند مي توانسته اند مورد تأييد اسلام باشند و نه معيارهاي انتصاب آنان، و اکنون اين سؤال مطرح مي شود که اسلام براي مشروعيت نظام چه معيارهاي را معتبر مي شمارد و چه افرادي را با چه اوصاف و علاماتي براي رهبري معين کرده است؟

مفاد و تفسير آيه: ﴿اَلْيوْمَ أكْمَلْتُ ... ﴾(1) و آيه ﴿يَا أيُّهَا الرَّسُولُ ... ﴾(2) را نيز بررسي کنيم.

اينک در اين مختصر، ذیل چند عنوان، به طور بسيار فشرده موضوع را دنبال مي کنيم:

مانند اعضاي تن واحد در آسايش، گشايش و در سختي و بلا همراه يکديگر باشند و ايمان به خدا، تقوا، تعاون و ديگر فضايل انساني و در آن عالي ترين ارزش ها باشد.

اسلام، بشر را به سوي جهاني هدايت مي کند که در آن زمينه اي براي حکومت جابران و عزيزان بلاجهت فراهم نباشد و حکومت خودبه خود و به عنوان هدف و رتبه و براي برتري بر ديگران مقصود نباشد و کسي نتواند خود يا افکار شخصي خود را بر مردم تحميل کند و بندگان خدا را بفريبد و آنها را نردبان دستيابي به مقاصد نفساني خود قرار دهد.

بزرگ ترين بلا و مصيبتي که در زمان ظهور اسلام جان و شرف بشر را تهديد مي کرد روش حکومت ها بود و ريشه آن مفاسد در منجلاب شرک، بت پرستي و پرستش زمامداران که حاصل ناآگاهي مردم از معناي توحيد خالص بود قرار داشت.

اين دستور آزادي بخش قرآن کريم است که:

﴿تَعالَوْا إِلى كَلِمَةٍ سَواءٍ بَيْنَنا وَبَيْنَكُمْ أَلَّا نَعْبُدَ إِلَّا اللّهَ وَلَا نُشْرِكَ بِهِ شَيْئاً وَلَا يَتَّخِذَ بَعْضُنَا بَعْضاً أَرْبَاباً مِنْ دُونِ اللّهِ﴾.(1)

ص: 27

و اين شعار مسلمانان بود:«إِنَّ اللهَ ابْتَعَثَنا لِنُخْرِجَ عِبَادَهُ مِنْ ذُلِّ طاعَةِ الْعِبَادِ إِلَى عِزِّ طَاعَتِهِ وَمِن ظُلُماتِ الشِّرْكِ وَعِبادَةِ الْأَصْنَامِ وَالْأَوْثانِ ِإِلَى نُورِ الْإِسْلَامِ».(1)

اللّهِ أَتْقاكُمْ﴾(1) او، دل ها را به او و به آيين او جذب کرده و با گفتار،عمل، روش متواضعانه و اخلاق ممتاز خود مردم را به مفهوم صحيح حريّت و مساوات آشنا کرده و عقيده توحيد را منبع تمام فضايل و مقاصد کمال بخش معرفي فرموده و آيين جامع و کامل او، راه رفع کوچک ترين اسباب نزاع و تفرقه را پيش بيني کرده و در بسياري از تعاليمش رفع اختلاف و دشمني ملاحظه شده است و از بيان مستحبات، مکروهات، اخلاقيات، نظام معاملات و آداب خوردن، پوشيدن، نوشيدن، خوابيدن، معاشرت با مردم و سلوک با خويشاوند و بيگانه حتي مقررات عبور و مرور وسايط نقليه و آداب استحمام خودداري نفرموده و آنچه را که مربوط به سياست مدن و تدبير منزل و زندگي عائلي است بيان داشته است، محال است در موضوع بزرگي که اجراي کامل تمام احکام، تعميم عدالت و امنيت، رفاه عمومي، رشد و ترقي علمي و فکري جامعه و اعتلاي کلمه توحيد به آن بستگي دارد سکوت ورزد و درباره آن مسامحه نمايد، حاشا وکلّا، وتعالى الله ورسُولُهُ عَمَّا يَقوُلُه الظالمون علوّاً کبيراً.(2)

جايي که رحمانيت، رحيميت، هدايت، فيض لطف و انعام و اسماء

ص: 29

الحسناي ديگر الهي اقتضا کند که بندگان را در انواع برنامه هايمعاش و معاد هدايت فرمايد به طريق اولي اين اسماي حسني اقتضا مي کند که در چنين امر مهمي آنها را هدايت فرمايد.

برنامه هاي علمي، تربيتي، سياسي و مدني دين به طور کامل اجرانمي شود و در حدودي هم که اجرا شود داراي فوايد همه جانبه نخواهد بود. از اين جهت است که برحسب احاديث، معرفت امام وقت واجب(1)

و ولايت از اهمّ ارکان و اساس اسلام است.(2)

پس به اين نتيجه مي رسيم که اسلام، سبک و سيستم حکومت و کيفيت سازمان آن را کوچک نشمرده و از چنين نقص بزرگي منزّه و مبرّا است و البته اصلاح امر حکومت، مثل اصلاح ساير امور جزء برنامه هاي اساسي اسلام قرار دارد و اسلام شرايط زمامداري، روابط ملت و حکومت و حدود اختيارات زمامداران را معين کرده است.

مي شود سخن بگوييم، اين گفتار طولاني مي شود لذا خوانندگانعزيز را به کتاب هايي که پيرامون اين موضوع نوشته شده ارجاع مي دهيم.

بر اساس عقايد توحيدي که حاکميت مختص الله است و هيچ کس بر ديگري و حتي بر خودش بدون اعطاي ولايت از سوي خدا ولايت ندارد و قبول اين گونه ولايت­ها بر امور اگرچه به صورت به اصطلاح دموکراتيک، يعني حکومت مردم بر مردم باشد با عقيده به توحيد و حاکميت الله نه توجيه شدني است و نه قابل قبول.

بنابراين برحسب اين عقيده توحيدي، تعيين نظام و ايجاب اطاعت از آن بايد از جانب خدا باشد و استبداد به امر و دخالت در تعيين نظام و حاکم هرچند شرک صريح نباشد درحقيقت مشارکت و دخالت در امري است که خاصّ خداوند متعال مي باشد.

و با اين توضيح، بديهي است نظامي که از جانب خدا منصوب مي­شود نظامي است که خلافت از خدا دارد و رهبر آن خليفةالله است و هيچ کس غير از معصوم صلاحيت اين رهبري، خلافت و امامت را ندارد. لذا، هم از لحاظ اينکه اصل تعيين نظام و حاکم چنان که عرض شد حق الهي است، و هم از جهت اينکه صاحب مقام عصمت، و اين قوّه ملکوتيه را غير از خدا کسي نمي شناسد، اين نظام معصوم و حکومت معصومه، و رهبر معصوم او را فقط خدا معرفي و منصوب مي فرمايد.

بر اين اساس پيغمبر اکرم(صلی الله علیه و آله) شخصيت­هايي را که ازهر جهت،

ص: 32

صلاحيت اين رهبري را دارند معرفي فرمود و در روايات متواتر اثني عشر که از طريق عامه و از جمعي از اصحاب روايت شده و تنها از يک نفر از آنها به نام جابر بن سمره در مسند احمد بن حنبل(1) که معروف­ترين مسانيد است از سي و چهار طريق روايت شده است صريحاً عدد آنها دوازده نفر معين شده است.

بي شک عدد دوازده در اين بحث روشنگر مطالب مهمّي است که در نوشتار حاضر پرداختن به آنها کلام را بسيار طولاني مي سازد.

در احاديث ثقلين نيز به عصمت عترت و جدا نبودن آنان از قرآن و مصونيت ايشان از خطا تصريح شده است و ازجمله در سفر حجّة الوداع در عرفات بر وجوب تمسّک به قرآن و عترت تأکيد فرمود و در موارد ديگر و نصوص بسيار، نظام امامت منصوص شده است.

مع ذلک چون موضوع ابلاغ ولايت بسيار مهم بود پيغمبر(صلی الله علیه و آله) مأمور شد که در بزرگ ترين اجتماعي که ده ها هزار نفر در آن حضور داشتند به طور رسمي و صريح آن را ابلاغ نمايد.(2)

ص: 33

برحسب اين مأموريت بسيار مؤکّد و علي رغم تحريکات سياسي و موانعي که براي جلوگيري از اين ابلاغ در ميان بود که تا سر حدّ سوء قصد به جان پيغمبر(صلی الله علیه و آله) رسيد، آن­حضرت در غدير خم که آخرين و بهترين فرصت براي ابلاغ چنين امري بود با آن مراسم شکوهمند، علي(علیه السلام) را به خلافت و جانشيني خود، نصب و استمرار رهبري هاي خود را بر جامعه تا روز قيامت اعلام فرمود و با اجراي اين دستور الهي، اسلام را کامل و تمام گردانيد.

معنوي جدا نيست و جانشينان پيغمبر(صلی الله علیه و آله) بايد مَثَل اعلا و نمونه کامل اخلاق و فضايل و علوم آن حضرت باشند و بتوانندمردم را به جميع حقايق دين و دقايق احکام شرع و شرح و تفسير قرآن مجيد هدايت کنند.

و به عبارت ديگر، جانشيني پيغمبر، يعني ادامه علم، کمال، اخلاق، هدايت و زمامداري آن حضرت و عهده­داري امور امّت در جميع آنچه راجع به مصالح دين و دنيا است، و اين همان معنايي است که بعد از پيغمبر تا حال منقطع نشده و باقي است و منقطع نخواهد شد.

است که مصادر حديث و روايت کنندگان آن از صحابه و تابعين بابررسي جوانب آن و ملاحظات بسيار پرمحتوا و تحقيقات علمي، تاريخي و کلامي در دسترس همگان قرار گرفته است.

با داشتن کتابي همچون الغدير و همچنين کتاب بسيار نفيس عبقات الانوار و کتاب هاي ديگر که هم اسناد حديث را جمع آوري و هم متن آن را با دقت بررسي کرده و دلالت آن را بر ولايت و خلافت بلافصل علي(علیه السلام) آشکار نموده اند از بحث در صحت اسناد و تواتر حديث، و دلالت الفاظ آن بي نيازيم.

سيوطي در الدرّ المنثور(1) از ابن ابي حاتم، ابن مردويه و ابن عساکر از ابي سعيد آنچه را واحدي از او روايت کرده است و از ابن مردويه از ابن مسعود نقل کرده است که گفت: ما در عهد رسول الله(صلی الله علیه و آله) اين آيه را به اين نحو قرائت مي کرديم:

﴿يَا أيَّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ إنَّ عَليّاً مَوْلَى الْمُؤمِنِينَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ ...﴾(2)؛

و در الغدير از سي نفر از علما و بزرگان محدّثان اهل سنّت نقل کرده است که همه در کتاب هاي خود نزول آيه را در غدير خم در تبليغ ولايت علي(علیه السلام) روايت نموده اند.

و آيه کريمه و واقعه تاريخي و متواتر غدير خم و ابلاغ ولايت علي(علیه السلام) با آن اهميت و تأکيد و تشريفات فراموش نشدني راملاحظه کند و در مضمون آيه و جمله هاي آن دقت نمايد تصديق خواهد کرد که آنچه به نزول آن در اين آيه اشاره شده غير از ولايت علي(علیه السلام) چيز ديگري نبوده و موضوع ديگري که نزول چنين آيه اي با اين تأکيد و تهديد در مورد آن مناسب باشد در سال حجّة الوداع و در غدير خم در هجدهم ذی الحجّه در بين نبوده است و با قطع نظر از گفته هاي مفسرّان معلوم مي شود که پيغمبر(صلی الله علیه و آله) به تبليغ امري مهم و بزرگ مأموريت يافته که از ارکان مهم دعوت آن حضرت بوده است و در سال حجّة الوداع قرب ارتحال پيغمبر(صلی الله علیه و آله) غير از امر خلافت و ولايت، موضوعي که اين همه تأکيد نسبت به آن مناسب باشد پيدا نخواهيم کرد.

اگر نزول آيه در آغاز بعثت و پيش از هجرت يا اوايل آن بود که دشمنان پيغمبر(صلی الله علیه و آله) در نهايت کوشش و قدرت ظاهري با آن حضرت به مبارزه برخاسته بودند و تمام يا اکثر احکام تبليغ نشده بود جا داشت کسي بگويد اين آيه راجع به اصل دعوت و رسالت و قيام به امر نبوّت و يا ابلاغ احکام عمده و مهم دين است، اما در سال حجّة الوداع که احکام، تبليغ شده و پيغمبر(صلی الله علیه و آله) با کمال استقامت و شجاعت همه وظايف رسالت را به انجام رسانده و رسم بت پرستي و شرک را از بين برده و در تمام شبه جزيره عربستان بت ها را سرنگون کرده و درهم شکسته و زمينه فتوحات آينده را براي دين خدا فراهم ساخته و

ص: 39

نيرومندترين دشمنان آن حضرت در برابراحکام و قوانين اسلام تسليم شده و اسلحه بر زمين گذاشته اند و توحيد و پرستش خداي يگانه همه جا رايج و نماز، روزه، حج، جهاد، زکات، ساير فرايض و واجبات، محرّمات و حدود، تبليغ و اجرا شده و مسلمين در خطرناک ترين جنگ ها شرکت کرده و جان و مال خود را نثار راه اطاعت از خدا و پيغمبر نموده بودند غير از امر ولايت و خلافت، موضوعي نمانده بود که پيغمبر مأمور به تبليغ آن شود و اهميت آن به قدري باشد که عدم تبليغ و نرساندن آن به مردم مساوي با عدم تبليغ تمام احکام باشد.

از جمله: ﴿وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ﴾(1) استفاده مي شود که به استثناي موردي که اين آيه بدان اشاره دارد پيغمبر(صلی الله علیه و آله) کلّ رسالت خدا را تبليغ کرده و (ما)ي موصول اشاره به موردي خاص است و اگر ولايت بر عموم ما انزل اليه داشته باشد، معنايش بي لطافت و دور از منطق معجزبيان قرآن خواهد شد، زيرا بنابراين، مفاد آيه اين مي شود که «بَلِّغْ رِسَالَتَكَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ» و حاصل اينکه سياق اين جمله دليل بر اين است که آيه در پايان ابلاغ رسالات الهي نازل شده و مربوط به موضوع ويژه اي است و از جمله: ﴿وَ اللّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ﴾(2)

ص: 40

استفاده مي شود موضوعي که آن حضرت مأمور به تبليغ آنشده موضوعي بوده که تبليغ آن معرض کارشکني ها، مخالفت مردم مغرض و تحريکات و سوء قصد به جان گرامي و نفس نفيس آن حضرت بوده است و بديهي است که در آن وقت موضوعي که معرض مخالفت و بروز سوء نيت منافقان و منحرفان باشد غير از مسئله خلافت چيز ديگري نبوده است.

کريم و در احاديث متواتر و مشهور ديگرعلي(علیه السلام) را خليفه و جانشين خود معرفي فرمود، ولي چون امر ولايت موضوعي است که همواره صاحبان اغراض شخصي و رياست طلبان به آن چشم طمع دارند تبليغ عادي و متعارف که نسبت به بيان يک حکم ساده انجام مي شود براي آن کافي نيست و بايد تا ممکن است ابلاغ آن ظاهرتر و رساتر باشد به طوري که دسايس سياسي نتواند آن را محو نمايد.

به اين جهت گرچه انتصاب و معرّفي جانشين پيامبر در مناسبات مختلف انجام شدني بود امّا چون به مرور زمان ممکن بود در بعضي اذهان اهميت آن کم و يا فراموش شود، بهترين و مناسب ترين فرصت و موقعيت براي اعلان عام و غير قابل انکار آن، همان زمان قُرب رحلت رسول خدا(صلی الله علیه و آله) و در آن مجمع همگاني مسلمانان بود تا هم ياد اعلام هاي قبلي تازه شود که مسلمانان نسبت به آن موضوع مهم، بعيد العهد نشوند و هم پيغمبر اکرم(صلی الله علیه و آله) شخصاً و بدون واسطه ديگران به عموم مسلماناني که براي انجام فريضه حج از اطراف و اکناف آمده بودند ابلاغ فرمايد.

لذا به فرمان آن حضرت پيش روندگان قافله حاج را به غدير خم برگرداند و منتظر ماند تا عقب ماندگان نيز رسيدند. سپس با آن تشريفات مشهور اعلام انتصاب رسمي و گزينش علني علي(علیه السلام) به خلافت انجام شد، و پيامبر بزرگ اسلام(صلی الله علیه و آله)رسالت خود را ادا کرد، و دين کامل و نعمت خدا بر اين امت اتمام يافت، و آيه کريمه:

ص: 42

﴿اَلْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتي وَرَضيتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ ديناً﴾؛(1)

نازل گرديد.

مي نمايند و در اين عصر که شمس آسمان ولايت حضرت بقية الله ارواح العالمين لتراب مقدمه الفداء در پرده غيبت قرار گرفته است از علماي عامل و فقهاي عادل که نوّاب عام آن خليفه يزدان و رهبر دوران هستند و به ظاهر عهده دار شئون نظام امامت، نگهبان ثغور دين و دفع بدع مبدعان و شبهات ملحدان مي باشند پيروي و تبعيت مي نمايند.

وَآخِرُ دَعْوَانَا أنِ الحَمْدُ للهِ رَبِّ العَالَمينَ. جَعَلَنا اللهُ تَعالَى مِنَ المتَمَسِّکينَ بِولايَةِ أَمِيرِ المْؤْمِنِينَ وَالْأَئِمَّةِ الطَّاهِرِينَ مِنْ وُلْدِهِ سيَّما مَوْلَانَا وَسَيِّدنَا صَاحِبِ الزَّمَانِ عَلَيْهِمُ السَّلَامُ.

ص: 44

بَعْدِي»(1) را به بعد از سه نفر معني مي كردند، و بالأخره اگر هر تأكيد و تصريحی مي شد، اصل مسئله نظام و حكومت را خارج از محدوده رسالت مي شمردند و آن را يك رأي شخصي رسول اكرم(صلی الله علیه و آله) معرّفي مي نمودند و اجتهاد خود را حاكم بر آن قرار مي دادند.

اهل نظر و تحقيق با اينكه مي بينند وقتي رسول خدا(صلی الله علیه و آله) دوات، قلم و كاغذ مي خواهد تا آن وصيّتي را كه با عمل به آن هرگز امّت گمراه نگردند، بنويسد و با اينكه كلامش در نهايت صراحت بود و هيچ گونه توجيه و تأويل بر نمي داشت و ردّ آن ممكن نمي نمود، با آن گونه القاي شبهه روبرو گرديد كه «غَلَبَ عَلَيْهِ الوَجَعُ» يا «إِنَّ الرَّجُلَ لَيَهْجُرُ»(2) گفتند و با اين بيان، در كمال وقاحت بدان حضرت اعلام كردند كه اگر هم بنويسی و وصيّت بنمايی، ما با شبهه هذيان گويی آن را ردّ مي كنيم.

ص: 46

پس اگر بعد از اين شبهه هم وصيّت خود را مي نوشت، آن را معتبر نمي شمردند.ازاين رو ديگر نبايد انتظار داشت كه اهل هواهاي نفساني و جاه طلبان مغرض با الفاظ و كلمات بازي نكنند و ظاهر و صريح آنها را مورد شبهه و ايراد قرار ندهند.

چنانچه كسي گمان كند كه اگر به اين لفظ يا لفظ ديگر مي فرمود، مورد شبهه اهل هوي نمي شد، اشتباه است. حتي مثلاً آيات قرآن مجيد كه در كمال صراحت بر توحيد كه اساس دعوت قرآن كريم است تأكيد دارد، اشخاصي آنها را به معناي شرك آميز و موافق با آراي باطله خود معني مي كنند.

ميزان و حاكم در استفاده از كلام اشخاص؛ قرآن و حديث، عقل مستقيم و انصاف است كه شخص بايد حقايق را بر اساس آن، از نصوص موجود استخراج نمايد.

در حديث متواتر ثقلين كه بر وجوب ارجاع امّت به عترت پيغمبر(صلی الله علیه و آله) صراحت دارد و امان از ضلالت و گمراهی،منحصر به آن اعلام شده در بعضی الفاظ آن صريحاً حضرت رسول(صلی الله علیه و آله) فرمود:

«إنّي تَارِكٌ فِيكُمْ خَليفَتَيْنِ».(1)

با اين همه، شخصی كه در تاريخ، حديث، جوامع، سنن و صحاح اهل سنّت تخصّص دارد، در مي يابد از موضوعاتي كه به طور شايسته مورد اعتنا قرار نگرفته و از اشخاصي كه كمتر از آنها كسب علم و دين شده است، اهل بيت(علیهم السلام) هستند. حتّي كساني چون بخاري در صحيح روايات بسياري از فسّاق و فجره و افراد فاسد العقيده ذكر كرده است؛ و از ائمّه اهل بيت و شخصيّتی، مانند حضرت امام جعفر صادق(علیه السلام) حتی يك روايت نيز نقل ننموده است.

غرض اينكه وقتي اغراض، سياست ها و آرای مبدعانه جلوی چشم بصيرت و بينش انسان را گرفته باشد، انكار حق از او عجيب و بعيد نيست.

تاريخی آن استفاده مي شود كه خطبه بيشتر از اينها بوده و در اينچند جمله، خلاصه نشده است و در كتب حديث شيعه كه مفصّل اين خطبه روايت شده، هم كلمه خلافت و هم تنصيص بر امامت ائمّه(علیهم السلام) به ويژه حضرت صاحب الزمان(علیه السلام) وجود دارد.

بنابراين جملات مشهور، دليل بر اين نيست كه كلّ خطبه، اين چند جمله بوده است و علّت اينكه روی اين جملات، بحث و بررسی و استدلال شده، اتّفاق شيعه و سنّی بر روايت آنها است.

ماسوای پيغمبر، با ولايت پيغمبر بر ماسوا فرقی ندارد و خلاصه فرقی كه ولايت اميرالمؤمنين(علیه السلام) با ولايت حضرت رسول اكرم(صلی الله علیه و آله) دارد، اين است كه رسول الله(صلی الله علیه و آله) بر اميرالمؤمنين(علیه السلام) نيز مانند ساير امّت ولايت دارد، درحالی كه رسول الله(صلی الله علیه و آله) تحت ولايت احدی غير از خداوند متعال قرار ندارد.

به هرحال اثبات اين ولايت در دايره و محدوده ولايت رسول الله(صلی الله علیه و آله) برای اميرالمؤمنين(علیه السلام) از تعبير به خلافت و جانشينی، در افاده ولايت بر امور، اصرح، رساتر و گوياتر است، زيرا اگر مفهوم خلافت، جانشينی در امامت، الگو و اسوه بودن و رتق وفتق امور شرعيّه و بيان احكام حلال و حرام و رسيدگی و سرپرستی و حكومت بر انام باشد، لفظ ولايت در دلالت بر اين جهت خلافت كه همان حكومت و مديريّت جامعه باشد اَفصح و اَصرح است.

بنابراين چون نظر افرادی كه برای غصب خلافت و حكومت حزب سازی كرده و با هم تبانی كرده بودند به اين علّت بود و با ساير مفاهيم خلافت، معارضه مستقيم نداشتند، در «خطبه يوم الغدير» و «حديث ولايت» اين بُعد از امامت و خلافت در اين جملات مورد عنايت قرار گرفت و شبهه های نامقبولی كه در مفهوم مولی و ولیّ شدهاست، همه در زمان های بعد، برخلاف تمام قراين حاليّه و مقاليّه اين موضوع ابداع شد.

به هرحال، اين جملات مشهور از خطبه غدير در اثبات ولايت

ص: 50

اميرالمؤمنين(علیه السلام) و اِتمام حجّت بر همگان كافی و وافی است و ثابت مي كند كه اجتماع آن گروه در سقيفه بني ساعده باوجود «مَنْ ثَبَتَ لَهُ الْوِلَايَةُ عَلَى الْأَنْفُسِ وَالْأَمْوَالِ بِنَصٍّ مِنَ اللهِ تَعَالى وَرَسُولِهِ(صلی الله علیه و آله)»(1) يك معارضه آشكار با خدا و پيغمبر و انحراف ظاهر از حق بود.

وَلَا حَوْلَ وَلَا قُوَّةَ إِلَّا بِالله الْعَليِّ الْعَظيمِ وَإِنَّا لله وَإِنّا إِلَيْهِ رَاجِعوُنَ.

ص: 51

ص: 52

ص: 54

اکبر آيات ربّانيه، ادلّ دلايل جامعه، اتمّ براهين ساطعه، وسايل کافيه و مظهر العجائب ومعدن الغرائب است و مالک کلّ عظمت هاي انسان مافوق و برتر و خليفة الله برحقّ است و دوستي او عنوان صحيفه مؤمن(1) و علامت طهارت مولد است،(2) اگر انسان، همه زبانهاي گويا را در دهان داشته باشد و با هرکدام از آنها جاودانه مدح و ثنا بگويد، از حرف نخستين مدح او، بيشتر نخواهد گفت و زبان حالش اين شعر خواهد بود:

اين شرح بينهايت کز وصف يار گفتند حرفي است از هزاران کاندر عبارت آمد

حق و با قرآن،(1)

و حق و قرآن را با او و لازم الاتصال و غير قابل افتراق دانسته باشد، و گاه فرموده باشد:

«وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ لَوْلَا أَنْ تَقُولَ طَوَائِفُ مِنْ أُمَّتِي فِيكَ مَا قَالَتِ النَّصَارَى فِي ابْنِ مَرْيَمَ لَقُلْتُ الْيَوْمَ فِيكَ مَقَالاً لَا تَمُرُّ بِمَلَإٍ مِنَ الْمُسْلِمِينَ إِلَّا أَخَذُوا التُّرَابَ مِنْ تَحْتِ قَدَمَيْكَ لِلْبَرَكَةِ».(2)

و گاهي با زبان معجزْبيان و حقيقت ترجمان، فرموده باشد:

«لَوْ أَنَّ الْبَحْرَ مِدَادٌ وَالْغِيَاضَ أَقْلَامٌ وَالْإِنْسَ كُتَّابٌ وَالْجِنَّ حُسَّابٌ مَا أَحْصَوْا فَضَائِلَكَ يَا أَبَا الْحَسَنِ».(3)

ص: 57

يا ارزش يکي از ميدان هاي جهاد آن مجاهد في سبيل الله را در راهاعلاي کلمة الله و دفاع از حق، افضل از عبادت جنّ و انس(1)

و يا تمام امّت(2)

معرفي کرده باشد، ديگران در مدح و ثناوی آن حضرت چه ميتوانند بگويند؟!

همه در برابر آفتاب جهان تاب محمدي و درياي بيکران علم احمدي(صلی الله علیه و آله)، چون ذرّه و قطره، بلکه از آن هم کمترند.

مدايح شايستهاي که از آن امام عظيم، رهبر موحّدان، پيشواي مجاهدان، سرور زهّاد و دادگران و اميرمؤمنان شده، هرچه رسا و شيوابوده، به ناحيه اي از نواحي عظمت آن حضرت اشارت دارد.

آن که در مجلس معاويه و به درخواست و اصرار او، امام را به اين سخنان توصيف کرد:

«كَانَ وَاللهِ بَعِيدَ الْمُدَى، شَدِيدَ الْقُوَى، يَقُولُ فَصْلاً وَيَحْكُمُ عَدْلاً، يَتَفَجَّرُ الْعِلْمُ مِنْ جَوَانِبِهِ، وَتَنْطِقُ الْحِكْمَةُ مِنْ نَوَاحِيهِ، يَسْتَوْحِشُ مِنَ الدُّنْيَا وَزَهْرَتِهَا، وَيَسْتَأْنِسُ بِاللَّيْلِ وَوَحْشَتِهِ، كَانَ وَاللهِ غَزِيرَ الْعَبْرَةِ، طَوِيلَ الْفِكْرَةِ، يُقَلِّبُ كَفَّيْهِ، وَيُخَاطِبُ نَفْسَهُ، وَيُنَاجِي رَبَّهُ، يُعْجِبُهُ مِنَ اللِّبَاسِ مَا خَشِنَ، وَمِنَ الطَّعَامِ مَا جَشِبَ، كَانَ وَاللّهِ فِينَا كَأَحَدِنَا»؛(1)

ص: 59

و آن که با اين جمله کوتاه:

«إِحْتِيَاجُ الْکُلِّ إِلَيْهِ وَاسْتِغْنائُهُ عَنِ الْکُلِّ دَليلٌ عَلَى أَنَّهُ إِمَامُ الکُلِّ»؛(1)

او را ستود؛

و آن که در وصف کلامش ميگفت:«کَلامُهُ دُونَ کَلامِ الْخَالِقِ وَفَوْقَ کَلامِ الْمَخْلُوقينَ»؛(2)

و آن که ميگفت:

«لَوْلَا عَلِيٌّ لَهَلَكَ عُمَر»؛(3)

و «لَوْلَا سَيْفُهُ لَمَا قَامَ عَمُودُ الإِسْلَامِ»؛(4)

وآن که ميگفت:

«قُتِلَ في مِحْرابِ عِبادَتِهِ لِشِدَّةِ عَدْلِهِ»؛(5)

ص: 60

و آن بانوي شجاع و بامعرفتي که او را در حضور معاويه به اين دو شعر، مدح نمود:

«صَلَّى الْإِلَهُ عَلَى جِسْمٍ تَضَمَّنَهُ قَبْرٌ فَأَصْبَحَ فيهِ الْعَدْلُ مَدْفوناً

قَدْ حَالَفَ الْحَقُّ لَا يَبْغِي بِهِ بَدَلاً فَصارَ بِالْعَدْلِ وَالْإِيمَانِ مَقْرُوناً»(1)و آن مرد مسيحي که آن شخصيت بزرگ آفرينش و آن يگانه نمايش کمال وجود محمدي را به اين جمله ستايش کرده است:

«في عَقيدَتي أَنَّ عَليَّ بْنَ أَبي طالِبٍ أَوَّلُ عَرَبِيٍّ لَازَمَ الرُّوحَ الْکُلِّيةَ فَجاوَرَها وَسامَرَها»؛(2)

و آن شاعر پاک نهاد که سروده است:

ابر دوش پيغمبر پاک راي خدا دست سود و خداوند پاي

ص: 61

و آن که اين شرف و عزّت را به اين بيان شرح داد:

«النّبِيُّ الْمُصْطَفى قَالَ لَنَا

وَضَعَ اللهُ عَلى ظَهْري يداً

وَعَلِيٌ واضِعُ رِجْلَيهِ لي

لَيْلَةَ الْمِعْراجِ لَمّا صَعِدَهُ

فَأَرانِي الْقَلْبَ إِنْ قَدْ بَرَّدَهُ

بِمَکانٍ وَضَعَ اللهُ يَدَهُ»(1)

همه و هر يک به منقبتي از مناقب آن حضرت اشارتي کردهاند.

با اين همه که علما و حکما، چهارده قرن است از فضايل او گفتهاند، تا علم، فضيلت، زهد، عدل و کمالات انساني مورد ستايش است،آيندگان او را ستايش خواهند کرد.

و با اين قصايد و اشعار بيشمار و هزارها کتاب و مقاله که پيرامون شرح شخصيت اين انسان اکمل و والا نوشتهاند و همه داد سخن را دادهاند، باز هم همانند روزهاي نخست براي گويندگان و انديشمندان، مجال سخن باز و بلکه بازتر شده است.

همان طور که در احاديث شريفه بيان شده است، علي(علیه السلام) معجزه اي است که خداوند به رسول گرامي اش خاتم الانبيا(صلی الله علیه و آله) عطا فرمود؛ معجزهاي که از همه معجزات انبياي گذشته، بزرگ تر و حيرت انگيزتر

ص: 62

است؛ و بجا است که بگوييم اين سخن حضرت امام صادق(علیه السلام) را:

«الصُّورَةُ الْإنْسَانِيَّةُ هِيَ أَکْبَرُ حُجَجِ اللهِ عَلَى خَلْقِهِ وَهِيَ الکِتابُ الَّذي کَتَبَه بِيَدِهِ وَهِيَ الهَيْکَلُ الَّذي بَناهُ بِحِکْمَتِهِ وَهِيَ مَجْمُوعُ صُوَرِ الْعَالَمينَ وَهِيَ المُخْتَصَرُ مِنَ الْعُلُومِ في اللَّوحِ الْمَحْفُوظِ»؛(1)به واسطه شخصيتي، مثل علي(علیه السلام) بيان واقع و حقيقت ميشود.

با عالم بزرگ معتزله ابن ابي الحديد هم نوا شده، ميگوييم:

«هُوَ النَّبَأُ الْمَکْنُونُ وَالجَوْهَرُ الَّذي تَجَسَّدَ مِنْ نُورٍ مِنَ الْقُدْسِ زاهِر وَذُو المُعْجِزاتِ الوَاضِحاتِ أَقلّها الظُّهورُ عَلى مُسْتَوْدِعاتِ السَّرائر وَوَارِثُ عِلْمِ المُصْطَفى وَشَقِيقِهِ أَخاً وَنَظِيراً فِي الْعُلَى والْأَواصِر أَلَّا إِنَّما التَّوْحيدُ لَوْلَا عُلُومُهُ كَعَرْضَةِ ضِلِّيلٍ وَنَهْبَةِ كَافرٍ»(2)

ص: 63

پس، سزاوار است که زمين ادب ببوسيم، و خداوند متعال را به نعمت ولايت آن حضرت و فرزندان بزرگوارش، تا حضرت صاحب وقت، وليّ عصر و مالک امر، مولانا المهدي (ارواح العالمين له الفداء) حمد و سپاس بگوييم:

اَلْحَمْدُ للهِ الَّذي جَعَلَنا مِنَ الْمُتَمَسِّکينَ بِولايةِ أَميرَ الْمُؤْمِنينَ وَالْأَئِمَّةِ الْمَعْصُومينَ سِيَّما خَاتَمِهِمْ وَقائِمِهِمْ صَلَواتُ اللهِ عَلَيهِمْ أَجْمَعينَ.

ص: 64

دانشمندان محقّق، نويسندگان متتبّع و علما و ارباب علوم و فنون اسلامي در اين ميدان همواره حضور داشته و اين رشته تأليف را بيانقطاع ادامه داده و هرکدام به اميد کسب افتخار و نيل به اجر ثواب، بضاعت علم و تحقيق خود را هرچند که بسيار ثمين و گران بها بوده، با کمال مسکنت و خجلت در پيشگاه چاکران و ملازمان درگاه آسمانجاه آن حضرت نثار کرده و با عرض «إِنَّ الهَدايَا عَلَى مِقْدَارِ مُهْدِيهَا»(1)

زمين معذرت و ادب بوسيدهاند.

شمار اين کتاب ها از دهها هزار بيشتر و بيشتر است که بديهي است اين خود، ثروت علمي و معنوي بينظيري است که از برکت وجود کثير البرکات امام اميرالمؤمنين(علیه السلام) فراهم شده است و سزاوار است که ويژه اين موضوع ارزشمند، کتابخانههايي تأسيس گردد.

فِي سَبيلِ إعْلاءِ کَلِمَةِ الإسْلامِ،(1) علي و اخبار از مغيبات، گذشته و آينده زمان، علي و علم به عوالم غيب، علي و علم به شرايع و احکام اسلام، علي و زهد و پارسايي و پرهيزکاري، علي و علوم عالي الهيات، علي امير فصاحت، بلاغت و کلام، علي و عبادت، خوف از خدا و شبزندهداري، علي و عدالت، دادستاني و دادگستري، علي و حکومت و زمامداري، علي و فروتني و بردباري، علي در خدمت و نصرت دين خدا و رسول خدا، علي امام المتقين و زوج سيدة نساء العالمين، علي ابو الأرامل و الايتام و المساکين، علي و علي و علي و ... اينها و بيشتر و بسيارتر از اينها، همه نواحي عظمت وجود علي(علیه السلام) است.

علي(علیه السلام)، اعظم آيات الهي و اظهر معجزات حضرت رسالت پناهي(صلی الله علیه و آله) است که در اين کتاب ها بازگو شده و علماي توانا، نويسندگان بزرگ، فرزانگان برجسته و نبغای عالم علم پيرامون آنها قلمفرسايي کرده و با اين همه که گفتند و نوشتند، باب ابراز بلاغت، تأليف، تصنيف و ايراد خطابه و سخنراني در فضايل و مناقب آن حضرت، همچنان بر روي دانشمندان و فضلاي دوران باز است و هرکسي در اين باغ پهناور وارد ميشود، به ميوهاي تازه دستمييابد؛

ص: 67

﴿كَشَجَرَةٍ طَيِّبَةٍ أَصْلُها ثابِتٌ وَفَرْعُها فِي السَّماءِ * تُؤْتِي أُكُلَها كُلَّ حِينٍ بِإِذْنِ رَبِّها﴾.(1)

رشته تأليف و تصنيف، درباره شئون و عظمت هاي علي(علیه السلام)، نه فقط سرتاسر عالم اسلامي را از شرق تا غرب و از سنّي و شيعه گرفته، بلکه قلوب بيگانگان را به اين شخصيت ممتاز متوجه نموده و نويسندگان و مؤلّفان آن را به مدح، ستايش و تأليف کتاب ها برانگيخته است.

آري! آنان نيز به اينکه شناختي از علي(علیه السلام) دارند و مثل کتاب «الامام علی صوت العدالة الانسانيه»(2) مينويسند، افتخار و مباهات دارند.

حديث منزلت و حديث ولايت (حديث غدير) کتاب ويژه نوشتهاند و جالب اين است که برخي از اين کتاب ها در مجلّدات متعدد، تأليف شده است.

يک رشته از تأليفات اهل سنّت به نام مناقب است، مثل مناقب احمد بن حنبل، صاحب مسند و پيشواي حنابله، مناقب خوارزمي و مناقب ابن­مغازلي و ديگران.

و رشته ديگر به نام خصائص است که يکي از مشهورترين آنها، خصائص نسائي معروف، صاحب کتاب سنن نسائي است که از صحاح اهل سنّت است. اين کتاب چندين مرتبه به طبع رسيده و در دسترس همگان است و اخيراً اگرچه دست هاي مرموز وهّابيت، به اسم تحقيق رجال بعضي احاديث آن را به گمان خود، به تهمت گرايش به تشيّع و حبّ اهل بيت(علیهم السلام)، مجروح قلمداد کرده است، اما اهل فن ميفهمند که اين تلاش صرفاً براي دشمني با اهل بيت پيغمبر(صلی الله علیه و آله) است، چون در نسبت اصل کتاب به مثل نسائي نتوانستند حرفي بزنند، بعضي رجال و اسناد را مورد ايراداتی قرار دادهاند. حتي بعضي رجال را که به قول خودشان از رجال شيخين، يعني بخاري ومسلم، يا يکي از آنها است نيز زير سؤال برده و با اين ناداني، آن دو کتاب به قول خودشان صحيح را هم از اعتبار انداختهاند.

ص: 69

به هرحال، لَيْسَ هذَا أَوّلَ قَارُورةٍ کُسِرَتْ فِي الْإِسْلامِ.(1) اينها پيروان بنياميه و اتباع معاويه، يزيد، وليد، حجّاج و زياد و اين طواغيت و نواصب و دشمنان علي(علیه السلام) هستند و گفتارشان درباره احاديث فضايل اميرالمؤمنين(علیه السلام)، در ميزان عالمان به علم حديث و مسير آن، وزن و ارزشي ندارد.

آمادهاند. امثال ايشان در جامعه ما، براي ديگران، مخصوصاً اقران و امثال خودشان، حجّت هستند.

از خداوند متعال مسئلت دارم که ايشان را مشمول عنايات و توجّهات خاصه حضرت بقية الله (ارواح العالمين له الفداء) قرار دهد.

زادَ اللهُ فِي تَوْفِيقَاتِهِ وَکَثَّرَ في الفُضَلَاءِ وَالمُؤْمِنينَ أَمْثالَهُ وَالسَّلَامُ عَلَيْهِ وَعَلَى إِخْوَانِنَا المُؤْمِنينَ.

ص: 71

قال الله تعالي:

﴿يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَإِنْ

لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَاللّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللّهَ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرينَ﴾.(1)

اقبال به حقايق و معنويات و وجد و انبساط ميسازند و خط تشيّع،ولايت و غدير که خط اسلام راستين، تولّا و تبرّا ، تعهّد به احکام دين، اهتمام به امور مسلمين، حمايت از محرومين و مستضعفين، امربه معروف و نهي ازمنکر و نصرت اسلام و اعلاي کلمة الله است را تبليغ مينمايند.

از نود و صد هزار هم گفتهاند، به همگان اين موضوعبسيار حساس و مهم اعلام شد که در اينجا، در مقام شرح و بسط اين موضوع نيستيم. بحمد الله علما و مؤلّفان عالي­قدر فروگذار نکرده، در نهايت وضوح اين اصل محکم ديني را بيان فرمودهاند.

کامل کمالات محمدي بود و هنگام نزول قرآن، با او همراهبود و آنچه را پيغمبر اکرم(صلی الله علیه و آله) شنيد و ديد، او نيز ميشنيد و ميديد.(1)

بزرگ شخصيتي که در علم، عمل، زهد، تقوا، حلم، تواضع، عبادت، ايثار، جهاد، رحم، عدل، احسان و تمام صفات فاضله بي نظير، ممتاز و نادر روزگار و آيت کبراي پروردگار و مجمع صفات اضداد بود.

صاحبان عقول کبيره، فصحا، بلغا و بزرگان عالم بشريت، در برابر او سر تسليم و خضوع فرود آورده، در مدح و ستايش او بليغ ترين و رساترين سخنان را گفته و کتاب ها نوشتهاند، و با اين همه هرگز مبالغه نيست اگر بگوييم:

اين شرح بي نهايت کز وصف يار گفتند حرفي است از هزاران کاندر عبارت آمد

و

کتاب فضل تو را آب بحر کافي نيست که تر کنند سر انگشت و صفحه بشمارند

عظيمي که تمام نواحي وجودش عظمت و آيت قدرت بي انتهاي خداوند متعال و جمع همه عظمت ها بود.

کَانَ عَظيماً في إِيمانِهِ، عَظيماً في عِلْمِهِ، وَعَظيماً في بَصيرَتِهِ، عَظيماً في زُهْدِهِ وَتَقْواهُ، عَظيماً في بُطُولَاتِهِ

ص: 76

وَتَضْحِياتِهِ، عَظيماً في نُصْرَةِ الْحَقِّ وَإِقامَةِ الْعَدْلِ،عَظيماً في إِعْلاءِ کَلِمَةِ اللهِ، عَظيماً في رَحْمَتِهِ لِلاَْيتَامِ وَالْأَرامِلِ وَالْمَساکينَ، عَظيماً في مُوَاساتِهِ لِلْفُقَراءِ، وَفي خَوْفِهِ مِنَ اللهِ تَعالَى، عَظيماً في فَصاحَتِهِ وَبَلاغَتِهِ، عَظيماً في مَأْکَلِهِ وَمَشْرَبِهِ وَمَلْبَسِهِ، عَظيماً في کُلِّ أَحْوالِهِ وَأَفْعالِهِ، فَتَعالَى الله الْعَلِيُّ الْعَظيمُ خَالِقُ هَذا الإِنْسانِ وَمُوَدِّعُ هَذِهِ الْعَظَماتِ فيهِ، فَتَعالَى اللهُ خالِقُ هذَا الْکَوْنِ الْمُتَصاغِرِ لِعَظَمَتِهِ وَالْمُتَذَلِّلِ لِجَلَالِهِ وَجَبَرُوتِهِ وَسُلْطانِهِ وَالْخائِفِ مِنْ کِبْرِيائِهِ، صَاحِبِ هذِهِ الْعَظَماتِ وَالْمُعْتَرِفِ عِنْدَهُ بِعَجْزِهِ وَفَقْرِهِ إِلَيهِ، فَهُوَ الَّذي قالَ:

«إِلَهِي كَفَى بِي عِزّاً أَنْ أَكُونَ لَكَ عَبْداً وَكَفَى بِي فَخْراً أَنْ تَكُونَ لِي رَبّاً».(1)

ص: 77

فَهُوَ الْمَمْسُوسُ في ذاتِ اللهِ وَالبَکّاءُ مِنْ خَشْيةِ اللهِ وَالْمُجاهِدُ في سَبيلِ اللهِ هُوَ الصِّراطُ الْمُسْتَقيمُ وَالْعُرْوَةُ الْوُثْقى وَحَبْلُ اللهِ الْمَتينِ وَميزانُ الأَعْمالِ وَهُوَ قَسيمُ الْجَنَّةِوَالنّارِ وَهُوَ نَفْسُ الرَّسُولِ وَزَوْجُ الْبَتولِ وَسَيْفُ اللهِ الْمَسْلُولِ وَيَدُ اللهِ الباسِطَةُ وَاُذُنُهُ الْواعِية وَعَيْنُهُ النّاظِرَهُ وَحُجَّتُهُ الْبالِغَةُ هُوَ مَوْلانا عَليُّ بْنُ أَبي طالِبٍ(علیه السلام).(1)

«هُوَ الَّذي مِنْ رَسُولِ اللهِ کانَ لَهُ مَقامُ هارونَ مِنْ موسَى بْنِ عِمْرانَ

ص: 78

هُوَ الَّذي کانَ بَيتُ اللهِ مَوْلِدَهُ وَطَهَّر الْبَيْت مِنْ أَرْجَاسِ أَوْثَانِ

لَوْلاهُ لَمْ يجِدُوا کُفْواً لِفاطِمَة لَوْلاهُ لَمْ يفْهَمُوا أَسْرارَ قُرْآنٍ»(1)

بايد بگوييم و اعتراف کنيم که ما را آن شايستگي و صلاحيّت نيست که در اوصاف و کمالات علوي سخن بگوييم و سزاوار اين است که در اين مقام، زمين عجز و مسکنت ببوسيم و از خداوند منّان بخواهيم که ما را در طريق ولايت و ايمان به امامت آن حضرت ثبات قدم و استقامت عطا فرمايد.

ما از اين تشويق و ترويجي که به اسم هنر، از فساد و گرايش دادن جامعه به ملاهي، مناهي و شکستن سنّتهاي ديني ميشود مسئوليم.

از اختلاط زنان با مردان بيگانه، از خطراتي که عفّت و پارسايي زنان و جوانان را تهديد ميکند مسئوليم. اين جامعه، جامعه اسلامي، جامعه شيعي و جامعه قرآني است.

هويّت اسلامي اين جامعه نبايد به اسم خرافاتي که اسلام بر آنها خط بطلان کشيده مورد حمله واقع شود. در غدير و اعياد ديگر بايد اين مسائل را بررسي نماييم.

در اين جمله تعليليه اخباريه: ﴿ذَلِكُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِكُمْ وَقُلُوبِهِنَّ﴾(1) که پس از جمله انشاييهاي که خطاب به زنان پيغمبر اکرم(صلی الله علیه و آله) است، دقت و تأمّل کنيد.

رعايت اين هدايت قرآني در تمام روابط بين زن و مرد بيگانه يک سنّت اسلامي است که مراعات آن جامعه را از فساد و فحشا مصونيت ميبخشد. اين هدايت قرآني اگرچه با فرهنگ مبتذل غربي که متأسفانه افرادي فريفته و دلباخته آن هستند مخالفت دارد، امّا برايمسلمانان، معيار و ميزان است و اختلاطات زن و مرد بيگانه را کنترل و تحت نظم و ضابطه قرار ميدهد.

در ساير موارد بايد اگر شيعه هستيم

ص: 81

که الحمد لله هستيم دستورات شرعي و راهنماييهاي ائمه(علیهم السلام) را سرمشق و دستورالعمل خود قرار دهيم.

خداوند متعال همه را در عمل به وظايف، حفظ مواضع اسلامي و بازنگشتن به ارتجاع جاهليت و عقب گرايي موفق فرمايد.

والسلام عليکم ورحمة الله وبرکاته

ص: 82

برادران مؤمن و خواهران مؤمنه!

اجازه دهيد پيش از عرض تبريک و مطالبي را که بايد همگان آن را در اين دهه مبارک که به دهه غدير نام گذاري شده است بررسي نماييم، نظري فشرده و بسيار مختصر در اين آيه شريفه داشته باشيم:

خاصي است که سابقه نزول بر پيغمبر اکرم(صلی الله علیه و آله) داشتهاست.

نمايند و مسير رهبري امّت را به سمتي که منافع خودشان را تأمين نمايد منحرف سازند و خلاصه، اين نگراني بوده است که در هنگام ابلاغ اين رسالت، به طور مرموزي، آشوب و فتنه اي برپا کنند که هم مانع از ابلاغ اين رسالت بشوند و هم به جان پيغمبر(صلی الله علیه و آله) سوء قصد نمايند که با اين وعده مدد و نصرت خداوند متعال، پيغمبر(صلی الله علیه و آله) در غدير خم با آن تشريفات رسمي و علني، علي(علیه السلام) را به ولايت منصوب فرمود و همگان حتي توطئه گرها و آنان که قصد ممانعت از اين ابلاغ را داشتند، با اميرالمؤمنين(علیه السلام) بيعت کردند که بيش از اين در اينجا به شرح و بسط و تفصيل اين مسائل نمي پردازيم.

تمسّک به قرآن و عترت پايداري کرده، در برابر ظلم ها، ستمگري ها، استکبار، استضعاف و استعلاي جبّاران، عرض وجود نموده و ثابت و مقاوم در سنگر ولايت، اين حصن حصين الهي، از اسلام و مقاصد اسلام، از حق و عدالت دفاع نمودهايد و اگر چه مشکلات، دشواري ها، محروميت هاي گوناگون و فشارهاي شديد اقتصادي را متحمّل شدهايد، همواره موفّق بوده و شکستناپذيري خود را در صحنهها و ميدان هايي که افراد قوي و نيرومند وادار به تسليم و قبول شکست ميشوند، به اثبات رساندهايد.

تمدّن و فرهنگ اسلامي را که چهارده قرن در جهان درخشيده گسترش دهيد. نسل معاصر مسلمان، به خصوص نسل جوان، در برابر اسلام و اين تمدّن عظيم و پهناور محمدي مسئول است. اين تمدّني است که با تمام کوشش هايي که ابرطاغوتيان شرق و غرب براي محو آن دارند، اکنون همه شئون زندگي بيش از يک ميليارد جمعيت جهان زير پوشش آن قرار دارد و انديشه احياي آن، خواب آرام را از دشمنان اسلام ميگيرد و براي مقابله با اسلامگرايي، لاييکگرايي را تشويق و ترويج مينمايند، و تمدّن هاي استبدادي و فرهنگ هاي قبل از اسلام را در جوامع اسلامي، مثل ايران و مصر مطرح ميکنند، زيرا از احياي اسلام و خودآگاهي مسلمانان ترس و وحشت دارند و با انواع توطئهها، ترفندها و سياست ها، نهضت اسلامگرايي، عزّتخواهي و استقلالطلبي مسلمانان را ميکوبند.

در فلسطين، در الجزاير، در آسياي ميانه، در چچن، در ترکيه، در اينجا و آنجا، با جنگ، کشتار و قتل عام يا به بهانههاي گوناگون ديگر، به بهانه مليّت و مردم سالاري تلاش ميکنند که اين غرور و اين آگاهي اسلامي را سرکوب و صداي اسلام، اذان و تکبير را خاموش، شعائر دين، حجاب، چادر بانوان و سنّت هاي اسلامي را منسوخ سازند و غربگرايي را در مظاهر فسق و فجور، ترويج موسيقي، نوازندگان، خوانندگان جشنوارهها و مسابقات مبتذل رايج نمايند.

ص: 90

فِي الْآخِرَةِ مِنَ الْخاسِرينَ﴾.(1)

اگر به دنيا هرچه بگذرد و هرچه در صنايع و تکنيک پيش برود و کفر لاييک و انکار حاکميت الله جهانگير شود، خط شيعه، خط علي و زهرا(علیها السلام) است و در يک کلام، حرفش، کلامش، قانونش و ميل دلش، همه تابع اسلام است.

ايمانش برگرفته از مثل اين حديث است که از حضرت رسول(صلی الله علیه و آله) روايت است و ما اين پيام را به آن ختم ميکنيم:

«لَا یُؤْمِنُ أَحَدُکُمْ حَتَّى يَکُونَ هَواهُ تَبَعاً لِما جِئْتُ بِهِ».(1)

والسلام عليکم ورحمة الله وبرکاته

ص: 94

او ظهور عظمت قدرت و علم خداوند عليّ عظيماست. او انسان مافوق و بشر اکمل است.

سرگذشت هاي بسياري دارد که همه جوانان را به سير وحرکت به سوي مقامات رفيعه انسانيّت، ايمان، مقاومت و استقامت بسيج و تشويق مي کند.

علي(علیه السلام) نوجوان و جوان بود که در ميدان هاي جهاد و دفاع از اسلام فداکارانه با شجاعان بزرگ زمان دست وپنجه نرم مي کرد و آنان را به خاک هلاک مي انداخت.

در غزوه بدر، احد، احزاب، خيبر و غزوات ديگر که شرکت داشت جوان بود. در جواني در ليلة المبيت شبي که کفّار تصميم به قتل پيغمبر خدا داشتند در جاي آن حضرت خوابيد. در واقعه مباهله که با پيغمبر(صلی الله علیه و آله) به فرمان خدا شرکت داشت جوان بود. وقتي که در رکوع، انگشتر خود را به سائل بخشيد و آيه ﴿إِنَّمَا وَليُّكُمُ اللّه...﴾(1) در شأن او نازل شد جوان بود. در آن زمان که طعام خود را به مسکين، يتيم و اسير مي داد و آنها را بر خود مقدم مي کرد(2)

جوان بود. در جواني روزهايش به روزه داري و شب هاي او به تهجّد، عبادت و شب زنده داري مي گذشت.

روزي در نوجواني و جواني بر او نگذشت که به فضيلت ها، مقامات و موضع هاي خداپسندانه مشحون نباشد. حيات جواني و نوجواني علي(علیه السلام) بايد براي همه جوانان سرمشق و راهنما باشد. بسيارياز

ص: 97

سوابق و مناقب که از علي(علیه السلام) نقل مي شود از جواني ايشان است. او جوان بود ولي اگر ايمانش را با ايمان همه سالمندان صحابه مي سنجيدند بر همه برتري داشت، بلکه سنگين تر از آن بود که با ايمان آنها سنجيده شود؛

لعل و مرجان را چه کس گفته است بهتر از خزف

جان عِلوي را چه کس سنجيد با نقش جدار

در اينجا به همين مناسبت کلام را به اين سه بيت به پايان مي رسانم:

يَقُولُونَ لِي فَضِّلْ عَلِيّاً عَلَيْهِمْ فَلَسْتُ أَقُولُ التِّبْرُ أَعْلَى مِنَ الحْصَا

أَلَم تَرَ أَنَّ السَّيْفَ يَزْرى بِحَدِّهِ مَقَالُكَ هذَا السَّيفُ أَحْدَى مِنَ العَصَا

إِذَا أَنا فَضَّلْتُ عَلِيّاً عَلَيْهِمْ أَکُنْ لِلَّذي فَضَّلْتُهُ مُتَنَقِّصاً»(1)

از خداوند متعال براي همه جوانان، دانش آموزان و دانشجويان، توفيق در راه شناخت آن امام بزرگوار و پيروي واقعي از آن حضرت را خواستارم.

ص: 98

را به اين کتاب عظيم که حقّاً نشان دهنده اوج تعالي، کمال انسانيتو توفيق بشريت به درک حقيقت است اظهار نموده اند، با اين کلمه اين حقير ناچيزي که در ميدان و جهان وسيعي که سخن از نهج البلاغه و از امام اميرالمؤمنين(علیه السلام) باشد به ذرّه و کمتر از ذرّه هم در حساب نمي آيم جسارت نموده خود را در شمار آن عزيزان قرار مي دهم؛ «فَمَنْ تَشَبَّهَ بِقَوْمٍ فَهُوَ مِنْهُمْ».(1)

اگر فصاحت و بلاغت فضلا و بلغای نامدار در وصف جنگ، اسبو شمشير و اين عناوين بود، بلاغت امام(علیه السلام) بيان حقايق و معاني متعاليه اي است که نوابغ بينش و بصيرت به فهم آن افتخار مي کنند.

با اين همه شروحي که بر اين کتاب نوشته اند، هنوز هم مثل اين است که بي شرح مانده باشد و بايد محقّقان بزرگ در رشته هاي مختلف بر آن شرح بنويسند و باز هم بنويسند و بنويسند.

و باز گفته اند:أَلا ِإنَّما التَّوْحيدُ لَوْلَا عُلومُهُ

كَعَرْضَةِ ضِلّيلٍ وَنَهْبَةِ كَافِرٍ(1)

نهج البلاغه سخن علي(علیه السلام) است. باز هم و پس از آن هم در مدح آن مي گویيم كه سخن علي(علیه السلام)، سخن عظيمي است، که تمام نواحي وجودش عظمت و آيات قدرت بي انتهاي قدرت خداوند قادر متعال است.

اللهُ خَالِقُ هَذَا الکَوْنِ الْمُتَصَاغِر لِعَظَمَتِهِ، وَالمُتَذَلِّلُ لِجَلَالِهِ وَجَبَرُوتِهِ وَسُلْطَانِهِ، وَخَائِفٌ مِنْ کِبْريائِه، صَاحِبُ هَذِهِ العَظَماتِ وَالمُعْتَرِفُ عِنْدَهُ بِعَجْزِهِ وَفَقْرِهِ إِلَيْهِ:

«إِلَهِي كَفَى بِي عِزّاً أَنْ أَكُونَ لَكَ عَبْداً وَكَفَىبِي فَخْراً أَنْ تَكُونَ لِي رَبّاً».(1)

ولا حول ولا قوّة إلّا بالله العليّ العظيم وآخر دعوانا أن الحمد لله ربّ العالمين

ص: 103

روز قيامت است به آستان فرشته پاسبان وليّ دوران، صاحب زمان، کهف امان و نجات مستضعفان، حصن الله الحصين و صراطه المستقيم حضرت بقية الله مولانا المهدي (ارواح العالمين له الفداء) و عموم شيعيان تبريک عرض مي نماييم.

اين هويّت در معرض تصرّف بيگانگان و دشمنان اسلامقرار بگيرد.

از افتادن در دام هاي کفر و بيگانگي از خدا حفظ نمايند.

«شِيعَةُ عَلِيٍّ هُمُ الْفَائِزُونَ»؛(1)

اعلام شده است فقط شيعيان علي(علیه السلام)، پيروان علي(علیه السلام) و کساني که در خط و راه علي(علیه السلام) به پيش مي روند رستگارند.

فَقَالَ تَبارَكَ وتَعَالَى: أَنَا رَبُّكُمْ وَمُحَمَّدٌ نَبِيُّكُمْ وَعَلِيٌ أَمِيرُكُم».(1)

والسلام عليکم ورحمة الله وبرکاته

ص: 109

الْمُرْسَلينَ وَالْمَلائکةِ الْمُقَرَّبينَ.(1)

برادران و خواهران ايماني، شيعيان مخلص، غديريان پاک گوهر!

به همه شما سلام، درود و تبريک و تهنيت عيد الله اکبر، عيد اکمال دين، عيد اتمام نعمت و عيد اعلام ولايت.

انبيا است. همه بر سر يک خوان گسترده علم، بصيرت و بينشکه مي توان گفت: ﴿عَرْضُهَا عَرْضُ السَّموَاتِ وَالأَرْضِ﴾(1) يا بيشتر است دعوت مي شوند و کرّوبيان و قدسيان در اين مکتب حضور مي يابند و از معاني و فيوض معنوي آن درس ها و بهره ها مي گيرند.

نگاشته و بيشتر به نام الولاية يا الغدير و در اين عصر اخير هم، مثلموسوعه عظيم عبقات الانوار، به وسيله علّامه متبحّر سيّد مير حامد حسين هندي و نيز موسوعه شريف الغدير اثر علّامه اميني تأليف شده است.

همايش ها به نام مقدّس غدير مزيّن و به آن اختصاصداده شود.

عزّت، توفيق و خدمت مسئلت دارم و خود را نيز خادم کوچکي در دربار مقدّس قنبر غلام بااخلاص آن حضرت مي دانم و به اين توفيق بزرگ افتخار مي کنم.

والسلام عليکم ورحمة الله

ص: 115

مي نماييم و به همان روز غدير که ولايت علي(علیه السلام) به همه رنگ واحد بخشيد و صبغة الله واحده و امّت واحده را کامل نمود بازگشت مي کنيم.

يعني همان علي محوري جامع و شامل همه شئونات دنيوي واخروي ديني.

احاديث متواتر ثقلين هم هدايتش همان علي محوري در دين و در عقايد صحيح اسلامي.

در علوم مبدأ و معاد، تفسير قرآن، فقه و معارف وحياني همه علي محوري است و محور و حجّت در همه علي(علیه السلام) است، در ولايت، در امامت، در ارشاد به الهيات و عبادات همه، محور علي(علیه السلام) است نه براي کسي غير از علي(علیه السلام) اين معني به طور مطلق و عام عنوان شده و نه کسي اين محوريّت را از علي(علیه السلام) سلب مي نمايد.

در اداره جامعه و اختيارات ظاهري هم محور علي(علیه السلام) است و با حضور علي(علیه السلام) مداخله غير علی(علیه السلام) صحيح نيست و اگر به هر جهتي اين محوريّت حقيقي و شرعي در خارج به شکل ديگر درآمد محدود به همان زمان حضور علي(علیه السلام) در جامعه و حيات ايشان و در همان امر ظاهري اداره بود که در حال حاضر در خارج با توجه به عدم حضور علي(علیه السلام) در جامعه موضوع ندارد، يعني خلاف در علي محوري در جامعه کنوني در بُعد اجرا و اداره، سلب و اثبات ندارد نه اینکه از مقام و منزلت علي(علیه السلام) چيزي کم باشد.

در علي محوري و ايمان به علي محوري در دين و شئون ديني بين شيعه و سنّي اختلافي نيست و کسي اين محوريّت

ص: 118

را ندارد وحضور فيزيکي علي(علیه السلام) و عدم حضور آن حضرت در اين محوريّت علي السواء است، چنانچه فخر رازي مي گويد:

«هرکه علي را محور بداند راه مستقيم رفته است».(1)

يعني چنان که پيغمبر اکرم(صلی الله علیه و آله) در همه ازمنه و اعصار محور است، علي(علیه السلام) نيز به تنصيص حضرت پيغمبر(صلی الله علیه و آله) محور است هرچند در امور اداره ظاهري به واسطه عدم حضور در جامعه، اين محوريّت را ندارد.

بنابراين علي محوري که در غدير خم ابلاغ شد، مثل همان روز ابلاغ نقطه مرکزي وحدت است و نقطه اي است که در معني عام آن و برحسب احاديث ثقلين(2) که قرآن و عترت را الي يوم القيامة عِدل يکديگر قرار داد، علي محوري و وجود حجّت در هر عصر و اعصار از اهل بيت(علیهم السلام)، محور اعتصام به حبل الله و وحدت اسلامي است، چنان که برحسب احاديث امان(3)، محور بقای اهل ارضمي باشند.

اتفاق کلمه دارند و محوريّت اهل بيت(علیهم السلام) بر حسب ادلّه ساطعه قاطعه ثابت است بايد همه به رنگ آن باشند و اهل بيت(علیهم السلام) را محور وحدت بشناسند و بر اين اساس در امور اجتماعي، اخلاقي، معاش و معاد، مکتب اهل بيت(علیهم السلام) را محور قرار دهند و امّت واحده را که تشکيل و تقوّم به محوريت علي(علیه السلام) و علي محوري در غدير خم اعلام شد، بدون رنگ هاي گوناگون و بي اساس طائفه اي و منازعات تفرقه انگيز در جهان كنونی متجلّي سازند. پاينده علي محوري و محوريّت علي(علیه السلام).

والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته

ص: 120

شيعه با غدير معنا پيدا مي كند و با غدير هويّت خود را مي يابد وهويّت شيعه غديري است.

غدير رمز پايداري و استقامت آزادمردان جهان در مقابل حكومت هاي طاغوتي و مستكبرين است.

بركه جوشان غدير است كه تشنگان حقيقت و عدالت را در طول تاريخ سيراب مي كند و درخت تنومند خداپرستي، توحيد، نبوّت و معاد را آبياري مي نمايد.

آن كه از چشمه زلال غدير نوش جان گرفت حيات جاوداني يافت و زندگي برايش معنا پيدا كرد و آن كه قطره اي از غدير و بركه بابركت او نوشيد به حوض كوثر نبوي اتّصال پيدا كرد كه: «لَا ظَمَأَ بَعْدَه أَبَداً».(1)

غديريان كه كاسه زلال اين بركه را سركشيدند مست ولاي جام علوي گشتند و هر آنچه داشتند در اين راه فدا نمودند.

گمشدگان در وادي خوف، خطر، تاريكي و ضلالت، راه خود را به آنمقصد به اتمام برسانند.

آري، غدير روز ميثاق و روز بيعت مجدد با مولاي انسانيت و با يگانه امام دادگستر و مظلوم جهان بشريت است.

برسانيد و قلب مقدّس قطب عالم امكان حضرت صاحب العصر والزمان روحی و ارواح العالمين له الفداء را خشنود نماييد و مشمول دعاي آن حضرت باشيد.

در خاتمه از اهالي مؤمن و غديري شهرستان ساري كه همه ساله اين افتخار بزرگ را داشته اند و دهه مباركه غدير را با شكوه بسيار زياد جشن مي گيرند بالخصوص تقدير و تشكّر نموده و مزيد توفيقات همگان را از خداوند متعال مسئلت دارم.

و السلام عليكم ورحمة الله

ص: 124

غدير روز سرنوشت براي انسانيّت و زيباترين حماسه تاريخ ادياناست، روزي که خداوند مي خواهد محبوب ترين آفريده خود را بعد از پيامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) به دنيا معرفي کند. روزي که خداوند مي خواهد دلبري خود را به محبوب خود نشان دهد و به دنيا اعلام کند که من علي(علیه السلام) را برگزيدم و او را بر جهانيان امير قرار دادم. روزي که صراط مستقيم و حبل الله المتين را به مردم نشان داد.

آري! روزي که به فرموده امام صادق(علیه السلام):

«هُوَ عِيدُ الله الْأَكْبَرُ وَمَا بَعَثَ اللهُ نَبِيّاً إِلَّا وَتَعَيَّدَ فِي هَذَا الْيَوْمِ وَعَرَفَ حُرْمَتَهُ، وَاسْمُهُ فِي السَّمَاءِ يَوْمُ الْعَهْدِ الْمَعْهُود»؛(1)

روزي که هشتمين پيشواي شيعيان حضرت علي بن موسي الرضا(علیه السلام) مي فرمايد:

«إِنَّ يَوْمَ الْغَدِيرِ فِي السَّمَاءِ أَشْهَرُ مِنْهُ فِي الْأَرْض»؛(2)

ص: 127

روزي که خداوند به جبرئيل امين فرمان مي دهد تختي را به عنوان تخت کرامت الهي در مقابل بيت المعمور نصب کند و بر آن بالا رود و ملائکه از آسمان ها بر گرد او جمع شوند و مدح و ثناي رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) را بگويند و بر شيعيان اميرالمؤمنين(علیه السلام) و دوستان ايشان طلب آمرزش نمايند؛ و همچنين در جاي ديگر امام هشتم(علیه السلام) درباره غدير چنين مي فرمايد:

«هُوَ يَوْمُ التَّبَسُّمِ فِي وُجُوهِ النَّاسِ مِنْ أَهْلِ الْإِيمَان».(1)

غدير روز لبخند زدن در چهره مردم باايمان است. غدير روز جشن واقعي مسلمانان است. غدير روز شادي و نشاط شيعيان است.

بايد حاضرين در روز غدير، پيام غدير را به غایبان و پدران به فرزندان خود تا روز قيامت برسانند.

آري! اين بزرگ ترين وظيفه دوستداران اميرالمؤمنين(علیه السلام) مي باشد.

نمي شود کسي اظهار دوستي و تشيع کند، اما از غدير و پيام آن خبر نداشته باشد و در رساندن اين پيام احساس مسئوليت نکند.

اين شرح بي نهايت کز وصف يار گفتند حرفي است از هزاران کاندر عبارت آيد

عرايض خود را با درود و تحيّت بر شما عزيزان و مؤمنين بااخلاص که در اين همايش روحاني شرکت کرده ايد و همچنين بر خدمتگزاران مکرّم آن به پايان مي برم.

صَلَواتُ الله وَسَلامُهُ عَلَيْکُمْ يَا شِيعَةَ أَمِيرِ الْمُؤمِنينَ يَا أَنْصَارَ دِينِ اللهِ أَيُّهَا الْفَائِزُونَ المُخْلِصُونَ الرَّاکِبُونَ فِي سَفِينَة النَّجَاةِ وَالْمُعْتَصِمُونَ بِحَبْلِ اللهِ هَنِيئاً لَکُمْ يَا أَنْصَارَ الحَقِّ وَيَا حُمَاةَ الدِّينِ وَيَا أَبْنَاءَ الإِسْلَامِ وَالْقُرْآنِ لَقَدْ فَضَّلَکُمْ بِهذِهِ الْفَضيلَةِ وَشَرَّفَکُمْ بِهذَا التَّشْريفِ وَاخْتَارَکُمْ عَلى غَيْرِکُمْ مِنَ الْعَالَمينَ.(1)

ص: 130

اَلْحَمْدُ للهِ الَّذي شَرَّفَنا بِمَعْرِفَةِ فَضْلِ هذَا الْيَوْمِ وَأکْرَمَنا بِهِ وَهَدَانَا إِلَی صِرَاطِهِ الْمُسْتَقيمِ إِمامِ المُتَّقينَ وَيَعْسُوبِ الدِّينِ وَإِمامَةِ أَوْلادِهِ الْمَعْصُومينَ حُجَجِ اللهِ عَلی العَالَمينَ صَلَواتُ اللهُ عَلَيْهِمْ أَجْمَعينَ.(1)

پرهيزکاري، غدير يعني جهاد و ايثار، يعني مبارزه، مقاومت و استقامت، غدير يعني ظلم ستيزي و شرک گريزي، يعني جهان علم و معرفت و بحر بي ساحل اخلاق و آداب و عنوانِ صاحب کرامات ومعجزات، مظهر العجائب و مظهر الغرائب، غدير يعني اعلام:

«لَوْ أُعْطِيتُ الْأَقَالِيمَ السَّبْعَةَ بِمَا تَحْتَ أَفْلَاكِهَا عَلَى أَنْ أَعْصِيَ اللهَ فِي نَمْلَةٍ أَسْلُبُهَا جُلْبَ شَعِيرَةٍ مَا فَعَلْتُه»؛(1)

غدير يعني روز آن يگانه اي که:

«يَتَفَجَّرُ الْعِلْمُ مِنْ جَوَانِبِهِ وَتَنْطِقُ الْحِكْمَةُ مِنْ نَوَاحِيهِ»؛(2)

آن بزرگ مردي که:

«يَسْتَوْحِشُ مِنَ الدُّنْيَا وَزَهْرَتِهَا، وَيَأْنَسُ بِاللَّيْلِ وَظُلْمَتِهِ، كَانَ وَاللهِ غَزِيرَ الدَّمْعَةِ طَوِيلَ الْفِكْرَةِ،

ص: 133

يُقَلِّبُ كَفَّهُ وَيُخَاطِبُ نَفْسَهُ، وَیُنَاجيَ رَبَّهُ، يُعْجِبُهُ مِنَ اللِّبَاسِ مَا قَصُرَ، وَمِنَ الطَّعَامِ مَا جَشَبَ»؛(1)آن بلندمقامي که:

«كَانَ عَلِيٌّ لَيَأْكُلُ أَكْلَةَ الْعَبْدِ وَيَجْلِسُ جِلْسَةَ الْعَبْدِ»؛(2)

و «قَدِ اكْتَفَى مِنْ دُنْيَاهُ بِطِمْرَيْهِ وَمِنْ طُعْمِهِ بِقُرْصَيْه»؛(3)

غدير يعني صاحب و فاتح غزوات و بَطَل بي بديل اسلام، غدير يعني

ص: 134

آن عدالت پيشه اي که:

«قُتِلَ في مِحْرابِ عِبادَتِهِ لِشِدَّةِ عَدْلِهِ»؛(1)

غدير يعني:«مَنْ خَاطَبَ اللهُ النَّبيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ لَيْلَةَ الْمِعْراجِ بِلُغَتِهِ(2)»؛(3)

و ...

آري هرچه از اين اوصاف بنويسم تا آن کلمه جامع را نگوييم که معنايش وجودي بالاتر و برتر از شناخت ما است، غدير معني نمي شود. پس بايد با زبان بلند و رسا گفت:

غدير، يعني علي، يعني ابوالحسن و ابوالحسين، نفس الرسول و زوج فاطمة البتول و أبوالائمة صلوات الله عليهم اجمعين.

ص: 135

کتاب «النَّشْر و الطيّ» چنان که سيّد(قدس سره) در اقبال(1) نقل کرده، آن راروايت نموده اند.

و

لا عَذَّبَ اللهُ أُمّي إِنَّها شَرِبَتْحُبَّ الْوَصِيِّ وَغَذَّتْنيهِ بِاللَّبَنِ

وَکَانَ لِي وَالِدٌ يَهْوِى أَبَا حَسَنٍ فَصِرْتُ مِن ذي وَذا أَهْوى أَبا حَسَنٍ(1)

ولایي که فرشتگان، شرف حضور در آن را غنيمت و افتخار مي دانند تقديم مي دارم:

احاديث ديگر است که اعظم، اشهر و اتمّ آنها، حديث شريف غدير،آن ابلاغ و اعلام عام است که در تاريخ حيات رسالت رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) مانند آن همايش بزرگ، روزي عظيم تر و رسمي تر نيست، همايشي که همه سران اصحاب و خيل انبوه حاج که تا آن روز مثل آن سابقه نداشت در آن حضور داشتند.

روزي که در تعالي و عظمت، با روز بعثت حضرت خاتم الانبيا(صلی الله علیه و آله) هم طراز است.

هر دو آغاز است و هر دو يوم الله الاکبر است. براي اين دو روز، روز سوم، روز ظهور مصلح يگانه آخرالزمان، منجي عالم بشريت، عدل کل و موعود رسل، حضرت قائم آل محمد صلوات الله عليهم أجمعين است، شخصيّت بلندپايه اي که انبيا و صحف آسماني به ظهور او بشارت داده اند و «يَمْلَأُ الْأَرْضَ قِسْطاً وَعَدْلاً»(1) از اوصاف مختصّه او است و «هُوَ الَّذي يَفْتَحُ اللهُ عَلى يَدَيْهِ مَشَارِقَ الْأَرْضِ وَمَغَارِبَها»(2)

برنامه قيام و اقدام او است.

ص: 141

حديثِ فراتر از تواتر غدير، از أنصّ نصوص جليّه است که درجهت کثرت روات از صحابه، تابعين و تابعين تابعين و همه جهات اعتبار، حديثي برتر از آن وجود ندارد از کتاب هاي مربوط به اين حديث و اسناد و الفاظ آن به تنهایي کتابخانه اي بزرگ تشکيل مي شود.

يا

﴿مَا يَسْتَوِي الْأَعْمَى وَالْبَصِيرُ﴾؛(1)

يا

﴿هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَالَّذِينَ لاَ يَعْلَمُونَ﴾.(2)

از اين آيات به وضوح، از نظر اظهر مصاديق، احقّ بودن اميرالمؤمنين(علیه السلام) به امر خلافت، امامت و هدايت استفاده مي شود. پيام همه اين است، بينا نه کور، عالم نه جاهل، فاضل نه مفضول، علي(علیه السلام) نه ديگران.

تعليمات و ارشادات در اصل نظام ديني و ولایي و خلافت پيغمبر اکرم(صلی الله علیه و آله) از اهمّ مطالب و واجبات است.

به همين اصل، شخص امام(علیه السلام) اشاره فرموده و همه را مخاطب قرار داده است:

«أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ أَحَقَّ النَّاسِ بِهَذَا الْأَمْرِ أَقْوَاهُمْ عَلَيْهِ وَأَعْلَمُهُمْ بِأَمْرِ اللهِ فِيهِ»؛(1)

و فرموده است:

«إِنَّ أَوْلَى النَّاسِ بِالْأَنْبِيَاءِ أَعْلَمُهُمْ بِمَا جَاءُوا بِهِ».(2)

بر اين اساس و بر حسب اين آيات و روايات، يگانه شخصيّتي که پس از پيغمبر اکرم(صلی الله علیه و آله)؛ چه در حيات آن حضرت و چه بعد از آن، واجب الاطاعه و صاحب ولايت امر و منصوص من الله مي باشد، اميرالمؤمنين(علیه السلام) است، به قول جاحظ که در يکي از رساله ها به اين مضمون مي گويد که آنچه در اسلام، رأس فضایل، مکارم و مقامات است، چهار چيز مي باشد: ايمان به خدا، علم و دانایي، زهد و پرهيزکاري، و جهاد در راه دين و في سبيل الله.سپس مي گويد: از تمام علمای اسلام، اگر از کسي بپرسيم که اسبق و

ص: 144

اکمل در ايمان کيست؟ اولين کسي را که بر مي شمارند علي(علیه السلام) است و اگر درباره اعلم از همه اصحاب پيغمبر(صلی الله علیه و آله) سؤال کنيم، اول شخصي را که معرفي مي کنند علي(علیه السلام) است و اگر از آنها که در راه دين جهاد کردند و اسلام از برکت جهاد آنها برپا شد سؤال کنيم، باز هم، همه، اول علي(علیه السلام) را نام مي برند که تنها ثواب يک جهاد او از عبادت امّت تا روز قيامت بيشتر است و اگر از زهّاد صحابه و کساني که دنيا را ترک کرده و فريفته دنيا نشده باشند سؤال کنيم، همه، اسم علي(علیه السلام) را مي برند که يک لحظه به دنيا نظر نفرمود.(1)

غرض اينکه، دعوت اسلام، دعوت قرآن و دعوت تمام انبيا، دعوت به افضل و تقبيح تفضيل مفضول بر فاضل است که اصل و پايه محکم اعتقاد شيعه، مصداق تفضيل افضل بر فاضل است و مصداق دوم، عقيده ديگران است، که نصوصِ به اصطلاح خفيّه بر بطلان آن دلالت دارد و شناخت مصداق و مصاديق آن را به خود عرف واگذار کرده است؛ سنائي مي گويد:

احمد مرسل نشسته کي روا دارد خرد جان اسير سيرت بوجهل کافر داشتن و«يَقُولُونَ لِي فَضِّلْ عَلِيّاً عَلَيْهِم فَلَسْتُ أَقولُ التِبر أَعلَى مِنَ الحَصا

ص: 145

ألَم تَرَ أنَّ السَّيفَ يَزْري بِحَدِّهِ مَقالُكَ هذَا السَّيفُ أَحدَى مِنَ العَصا

إِذا أَنَا فَضَّلْتُ عَلِيّاً عَلَيْهِم أَکُنْ لِلَّذي فَضَّلْتُهُ مُتَنَقِّصاً»(1)

السلام عليکم ورحمة الله وبرکاته

با عرض ادب و احترام به عزيزان و نخبگاني که در اين همايش ولایي و جلسه نوراني با حضور خود نکوداشت يکي از شخصيّت هاي علم و فضيلت و خادمان مخلص مکتب اهل بيت(علیهم السلام) و احياگر اسناد محکم و متواتر ولايت حضرت اميرالمؤمنين(علیه السلام) را گرامي داشته اند، چند کلمه اي پيرامون غدير و کتاب هایي که در ارتباط با اين حديث متواتر و مسلّم بين الفريقين نگاشته شده و بسط و گسترش آن، که در مصادر مختلف و علوم اسلامي وارد شده است تقديم مي دارم.

دارد. غدير، فرهنگ نوراني شيعه و عالم اسلام را جلوه و زيبایي بيشتر بخشيد.

و نويسندگان همه، شناساندن مکتب اهل بيت(علیهم السلام) و معارف و علوم آل محمد(صلی الله علیه و آله) است. دعوت به اين مکتب، دعوت به اسلام ناب، دعوت به انسانيّت و دعوت به مکارم اخلاق است.

در پايان، اينجانب از همه کساني که اين افتخار نصيب آنها شده و اين همايش باشکوه را برپا داشته اند، تقدير و تشکّر مي کنم و مزيد توفيقات همگان را در اطاعت از دستورات شرع مقدّس اسلام و پيروي از اميرالمؤمنين(علیه السلام) از خداوند متعال مسئلت دارم.

والسلام عَلَی جَمِيع إِخْوانِنا المُؤْمِنينَ

ص: 150

وَلَاسيَّما بَقِيَّةِ اللهِ فِي الْأَرَضِينَ مَوْلَانَا المُنْتَظَر الْمَهْدِي عَجَّلَ اللهُ تَعَالَى فَرَجهُ وَاللَّعْنُ عَلَى أَعْدَائِهِمْ أَجْمَعينَ إِلَى يَوْمِ الدِّينِ.(1)

السلام عليکم ورحمة الله وبرکاته

منزلت(1)، آيه: ﴿إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللّهُ﴾(2)، آيه: ﴿إِنَّ الَّذينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدّاً﴾(3)، آيه: ﴿إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَلِكُلِّ قَوْمٍ هادٍ﴾(4)، آيه كريمه: ﴿إِنَّ الَّذينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِكَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّة﴾(5)، آيه: ﴿هَذَانِ خَصْمَانِ اخْتَصَمُوا في رَبِّهِمْ ﴾(6)، آيه: ﴿الَّذينَ يُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ بِاللَّيْلِ وَالنَّهارِ سِرّاً وَعَلَانِيَةً﴾(7)، سوره «هَل أتى» و حديث غدير خم و نصوص بسيار ديگر، همه و هر يك ابلاغ و بيان ولايت اميرالمؤمنين علی(علیه السلام) است.

پيام اين همه نصوص قرآنی و روایی و وحيانی اين است كه تبليغ

ص: 154

رسالت اسلام به ولايت حضرت علی(علیه السلام) كامل گرديد وهمه، اعلام اين است كه دين، ابتر نماند و پيغمبر اكرم(صلی الله علیه و آله) امّت بزرگ خود را مهمل و سرگردان نگذاشت.

اين نصوص، همه ابلاغ دين و اتمام حجّت بر جهانيان تا روز قيامت است و همه، بشارت و مژده نجات و دعوت به خير، صلاح، رستگاری و عدالت است. پس حجّت بر همه تمام است و راهی برای شانه خالی كردن از اين وظيفه بزرگ باقی نمی ماند.

مقدّس حضرت ثامن الائمه(علیهم السلام) بيش ازپيش به ابلاغ رسالتغدير كه وظيفه شيعيان مخلص در اين زمان می باشد موفّق و مؤيّد باشند.

ثبّتنا الله وإيّاکم بولاية أمير المؤمنين والأئمّة المعصومين(علیهم السلام)

ص: 156

ص: 158

اهل بيت(علیهم السلام) در جامعه را يادآوري مي نمايد.

اميرالمؤمنين(علیه السلام) و احيای روز بزرگ غدير شركت و اهتمام دارند و هدفشان اين است كه مردم بهتر و باشكوه تر بتوانند اين جشن بزرگ را برگزار کنند و به معاني، اهداف و پيام هايي که اين جشن و عيد دارد بيشتر آشنا شوند تشكر می كنم.

آن همه مطالب و ابلاغاتي که حضرت رسول(صلی الله علیه و آله)فرمودند و همه احکام را بيان کردند، مطلب مهم ديگری غير از مسئله مبنايي ولايت اميرالمؤمنين(علیه السلام) باقی مانده بود؟

وَيُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَهُمْ راكِعُونَ﴾(1) هم بر همين مطلب دلالت دارد، يعنی می فرمايد در همان زمان پيامبر(صلی الله علیه و آله)، علی(علیه السلام) وليّ و امام بوده است و اين ولايت منحصر به جانشيني حضرت رسول(صلی الله علیه و آله) نمي شود.

اين کلام پيامبری است كه ﴿وَ ما يَنْطِقُ عَنِ الْهَوى * إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْىٌ يُوحى﴾.(1)

كلام، كلام يك فرد عادّي نيست که بگوييم حساب نشده به زبان جاري شده است و مثل تعريف ها و مدح هايي که ما از هم مي کنيم نيست.

حال امثال بنده اصلاً قادر نيستيم در فضایل اميرالمؤمنين(علیه السلام) سخن بگوييم.

اين دانشمند مسيحي نوشته بود كه من در حالات، سيره و تاريخ زندگي امام علي(علیه السلام) مطالعه كرده ام و در آن، به اصول، مباني و معاني بزرگي كه تازه بشريّتِ امروز و مخصوصاً دنياي غرب ادعاي رسيدن به آن معاني و پيشنهاد آن مباني را دارد رسيده ام و اسلام شناسان و خاورشناسان غربي اگر چه كم وبيش اين معاني را در زندگي آن امام عظيم درك كرده اند اما نخواسته اند قبول كنند كه اين افتخار براي شرق است و من دريغ دانستم كه چنين شخصيّت بزرگي در شرق باشد و قدرش مخفي بماند، لذا اين كتاب را نوشتم و چون مسيحي هستم كسي نمي تواند مرا نسبت به بيان مراتب بلند امام به تعصّب نسبت دهد.

ايشان در ادامه نوشته بود كه شما (حضرت آيت الله العظمی بروجردي) بعد از مطالعه، تصديق مي نماييد كه «إِنّي أنْصَفْتُ الإِمامَ بَعْضَ الإِنْصَافِ».

را نگه بدارد و در هجومي که به دين و ولايت مي شود، در مقام دفاع و ايستادگي باشد.

ص: 171

علی(علیه السلام) افضل اصحاب پيامبر(صلی الله علیه و آله)

ايمان به خدا، جهاد، زهد و علم چهار صفتي هستند که مسلمان ها اعتقاد دارند اگر اين صفات در کسي جمع شود، در فضيلتش از همه اصحاب پيامبر(صلی الله علیه و آله) بالاتر است.

اميرالمؤمنين(علیه السلام) اعلا درجه اين صفات را دارا هستند و ما در هيچ يک از صفات، بالاتر از او را سراغ نداريم و حتي غير مسلمان ها هم به اين امر اعتراف دارند.

ص: 173

مخفي نمانده است به گونه اي که شرق و غرب به دنبال آن هستند و مي خواهند از اين مکتب کسب معرفت کنند.

علي(علیه السلام) بوده است که در روز بيست و چهارم اين ماهنازل شده است(1) و همچنين آيه مبارکه مباهله(2) در اين روز درباره فضيلت اميرالمؤمنين، حضرت صديقه طاهره، امام حسن و امام حسين(علیهم السلام) نازل شده است(3)

که در اين آيه، حضرت علي(علیه السلام) نفس و جان رسول الله(صلی الله علیه و آله) از طرف خداوند معرّفي شده است.

همچنين روز نزول آيه شريفه تطهير،(4)

روز بيست و چهارم مي باشد(5) و روز بيست و پنجم، آياتي از سوره شريفه انسان درباره فضايل اهل بيت(علیهم

السلام) نازل گشته است(6) که لازم است همه شيعيان اين روزها را براي يکديگر يادآوري کرده و آنها را مغتنم شمارند و به ديگران هم ابلاغ نمايند.

کار بسيار ارزشمند و بزرگي است و بزرگواراني که اين امر مهم را بر عهده گرفته اند و اين روز الهي را با شکوه و عظمت در سراسر کشور برگزار مي کنند، افتخار بزرگي نصيب آنها شده است و اجر و ثواب فراواني در پيشگاه خداوند متعال دارند و بايد اين مسير را ادامه دهند.

ص: 181

دقّت كند و اهل انصاف باشد به يقين، پيام غدير را دريافت مي کند چرا كه مضامين اين دو آيه، خود گويا و آشکار است.

پيامبر(صلی الله علیه و آله) با وجود اینکه تمامي مسائل خداشناسي، توحيد، معاد و احکام فرعي، سياسي، اخلاقي و عبادي و همه آنچه را که لازمه يک جامعه متفکّر و پيشرو باشد براي مردم بيان کرده بودند و چيزي نمانده بود تا بيان شود، باز هم خداوند به ايشان مي فرمايند که: «اگر اين پيام را در حجّة الوداع نرساني، رسالت شما کامل نشده است».

اين مطلب نشان مي دهد که تعيين مديريت جامعه و شخص حضرت علي(علیه السلام) از بسياري از اين مطالب مهم تر است و بدون انجام اين پيام، رسالت ناقص حساب مي شود.

اکرم(صلی الله علیه و آله) فرموده اند:

«که خدايا مرا مسکين زنده بدار و مسکين بميران و مرا در قيامت در صف فقرا و مساکين محشور کن».(1)

البته مسکين و محتاج تنها به معناي اين نيست که انسان بيکار باشد و کاري نداشته باشد، بلکه يک معناي آن اين است که به دنبال رياست طلبي، دنياطلبي و جاه طلبي نباشد. به همين دليل حضرت از خداوند چنين خواسته اي داشتند تا خويش را به اين فضایل آراسته کنند.

حضرت علي(علیه السلام) يکي از فرماندهان و حاکمان کشور اسلامي خود را به واسطه شرکت در يک مهماني اشرافي و اعياني که عدّه زيادي از ثروتمندان در آن شرکت داشتند و فقرا و مستمندان از آن سفره رنگارنگ محروم بودند شديداً مورد مؤاخذه قرار داده و او را توبيخ نمودند.

امام نامه شديداللّحني به او نوشتند که با اين جملات آغاز مي شود:

«اي پسر حنيف، به من خبر رسيده است که يکي از مردان بصره تو را به سفره اي دعوت کرده است و تو به آنجا شتافته اي. خوردني هاي

ص: 187

نيکو برايت آورده اند و پي درپي ظرف هاي غذا در برابرت گذاشته اند. گمان نمي کردم مهماني مردي را بپذيري که نيازمندان را به جفا رانده باشد و تنها ثروتمندان را دعوت کرده باشد ...».(1)

بايد همه مسئولان اين نامه تاريخي را بخوانند که چگونه آن حضرت فرماندار خاطي خود را توبيخ کردند.

حضرت وليّ عصر(عجل الله تعالی فرجه الشریف) باشيد و در اين حركت و نهضتي كه الحمد لله فراهم شده است بتوانيد خدمات درخشاني را به ولايت اميرالمؤمنين(علیه السلام) و آشنا كردن بيشتر مردم به مسائل ولایي را انجام دهيد، چرا كه هويّت ما، هويّت ولایي است و بايد تقويت شود و از اينكه ضعفي در اين هويّت پيدا شود بايد به شدّت جلوگيري نمود.

كاملي نداشتند، پيش بيني پيشرفت آن چناني اسلام ممكن نبود و جواب مثبت ندادند. تنها كسي كه به خاطر ايمان كامل جواب داد، اميرالمؤمنين(علیه السلام) بود كه پيامبر(صلی الله علیه و آله) در همان جا به خلافت اميرالمؤمنين(علیه السلام) تصريح فرمودند.(1)

شما آيه:

﴿إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَلِكُلِّ قَوْمٍ هادٍ﴾؛(1)

و تفسير آن را ببينيد.

رواياتي از شيعه و اهل سنّت در تفسير اين آيه نقل شده است كه اصلاً قابل مناقشه نيست. پيغمبر اكرم(صلی الله علیه و آله) مي فرمايد:

«أَنَا الْمُنْذِرُ وَعَلِيٌّ الْهَادِي مِنْ بَعْدِي، يَا عَلِيُّ بِكَ يَهْتَدِي الْمُهْتَدُونَ».(2)

كه همه شما عزيزان بايد اين كتاب را بخوانيد.

ابن بطريق كتاب ديگري دارد به نام «العمده» كه مشحون از فضایل اهل بيت(علیهم السلام) است كه آن هم كتاب بسيار نفيس و ارزشمندي است و بايد مورد توجه قرار گيرد.

در ديگر روايات هم از طريق شيعه و اهل سنّت به مسئله ولايت اشاره شده است از باب نمونه اينكه فرمودند:

«لَوْ أَنَّ عَبْداً عَبَدَ اللهَ عَزَّ وَجَلَّ مِثْلَ مَا قَامَ نُوحٌ فِي قَوْمِهِ وَكَانَ لَهُ مِثْلُ أُحُدٍ ذَهَباً فَأَنْفَقَهُ فِي سَبِيلِ الله وَمُدَّ فِي عُمُرِهِ حَتَّى حَجَّ أَلْفَ عَامٍ عَلَى قَدَمَيْهِ ثُمَّ قُتِلَ بَيْنَ الصَّفَا وَالْمَرْوَةِ مَظْلُوماً ثُمَّ لَمْ يُوَالِكَ يَا عَلِيُّ لَمْ يَشَمَّ رَائِحَةَ الْجَنَّةِ وَلَمْ يَدْخُلْهَا»؛(1)اگر كسي به قدر عمر رسالت نوح عبادت كند و به اندازه كوه احد طلا انفاق نمايد و... سپس ولايت اميرالمؤمنين را نداشته باشد بوي

ص: 193

بهشت را استشمام نمي كند و داخل آن نمي شود.

تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ﴾؛(1)

هم، انسان وقتي خود آيه را به تنهايي ببيند ملاحظه مي كند كه مطلب از نوع مطالب عادي نبوده، بلكه مطلبي بسيار بسيار بزرگ اتّفاق افتاده است. اينكه اگر در حجّة الوداع كه پيغمبر(صلی الله علیه و آله) همه مطالب اسلام را ابلاغ كرده بودند بااين حال آيه با اين بيان نازل مي شود، دليل بر اين است كه مسئله ولايت از مهم ترين اصول دين و جزء اركان اصلي اسلام است.

ديگر هر چقدر هم باشد بدون اين نعمت براي انسان اسبابفضيلت نمي شود. همه نعمت ها در جَنب نعمت عظيم ولايت ظهور مي کند و مورد استفاده صحيح و اسباب ترقّي و سير به مقامات بلند و تقرّب به خداوند متعال مي شود.

«مَا تَقُولُ فِي شَأْنِ الْإمامِ عَلِيّ بنِ أَبِي طَالِبٍ؟».در توصيف اين موقعيت های تاريخی و مبارزه بين حق و باطل و پيروزی حق بر باطل چنين گفت:

«مَا أقُولُ في حَقِّ امْرءٍ كَتَمَتْ مَنَاقِبَهُ أَوْلِياؤُهُ خَوْفاً وَ أَعْداؤُهُ حَسَداً، ثُمَّ ظَهَرَ مِنْ بَيْنِ الْكَتْمَيْنِ مَا مَلَأَ الخَافقَيْنِ».(1)

می گويد: وضعيّت خاصي به وجود آمده بود که دشمن ها از روي دشمنی فضایل علي(علیه السلام) را کتمان مي کردند و دوستان هم از روی خوف و به خاطر ممنوعيّت نقل احاديث در قرن اول و دوم و بعد از آن به صورت هاي ديگر نمي توانستند اين فضایل را بگويند.

خليل بن احمد می گويد كه در بين اين دو کتمان، آن قدر از فضایل اميرالمؤمنين(علیه السلام) ظاهر شد که شرق و غرب عالم را فرا گرفته است.

و چنان شد كه مثل شافعی بگويد:

أنَا عَبْدٌ لِلْفَتی اُنْزِلَ فِيهِ «هَلْ أَتی»(2)

ص: 199

و محدّثين معروف اهل سنّت در آن شرايط سخت، کتاب «فضایل»و «مناقب» اميرالمؤمنين(علیه السلام) نوشتند و اوضاع به نحوی پيش رفت که الآن در تمام شعب علوم اسلامي، مسئله غدير مطرح است. در علم تفسير، در علم اسباب نزول، در علم لغت، در حديث، در تاريخ، کتب تراجم و معرفة الصحابه و سایر علوم، حديث غدير مورد استشهاد محققان و علمای بزرگ واقع شده است.

بالأخره جايي نيست که مسئله غدير و ولايت اميرالمؤمنين(علیه السلام) و «مَنْ کُنْتُ مَولاهُ فَهذا عَلِيٌّ مَولاهُ»(1)

نباشد، يعني مي توانيم بگوييم که يقيني ترين کلامی که از پيغمبر اکرم(صلی الله علیه و آله) به اتّفاق فريقين صادر شده است همين:

«مَنْ کُنْتُ مَولاهُ فَهذَا عَلِيٌّ مَولاهُ، اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَعَادِ مَنْ عَاداهُ، وَانْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ وَاخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ»؛(2)

است.

ص: 200

هيچ کسی نمي تواند اينها را انکار کند يا بگويد شک دارم و اگر كسی بگويد شک دارم معنايش اين است که کمال عناد و لجاج را دارد ومثل اين است که آفتاب را ببيند و بگويد كه شک دارم الآن آفتاب است و روز می باشد.

حديثی به اين كثرت اسانيد و مصادر اگر هم يافت شود بسيار نادر و كمياب است. در مورد اسناد حديث غدير هم، دانشمند بزرگ اهل سنّت ابوالمعالی جوينی می گويد که در بغداد در نزد صحافی يک جلد کتاب ديدم که بر آن نوشته شده بود:

«المجلدة الثامنة والعشرون من طرق قوله(صلی الله علیه و آله): «مَنْ کُنْتُ مَولاهُ، ويتلوه المجلّدة التاسعة والعشرون؛ جلد بیست و هشتم از طرق حديث: «مَنْ كُنْتُ مَولاهُ» كه جلد بیست و نهم بعد از آن می آيد».(1)

بعضي از بزرگان و حفّاظ علم حديث، مثل ابن عقده كه مورد قبول همگان است و در علم حديث تا آنجا پيش رفته كه می گويد: «يکصد هزار حديث مسند حفظ دارم و سيصد هزار احاديث ديگر هم نقل مي کنم»،(2)

مخصوصاً کتاب «الولایه» دارند كه فقط مربوط به حديث غدير است نه روايات ديگر. حال در مورد چنين مطلب و مقامي واقعاً انسان مبهوت مي شود که چطور حرف بزند، چه بگويد و از کجا شروع کند؟

ص: 201

يعنی اگر گروهي از امّت من آنچه را كه نصاري نسبت به عيسي گفتند درباره تو نمي گفتند، چيزهايي درباره تو مي گفتم كه مسلمانان خاك پای تو را برای تبرّك برمی داشتند.

مثل اينکه می گويد:

بس که تابَد مهر حيدر هر دم از سيمای من آسمان را سرفرازی باشد از بالای منچون سخن گويم ز معراجش كه آن دوش نبيّ است

پاي در دامن كشد فكر فلك پيمای من

بعد مي گويد:

طبع من تا گشت چون دريا ز فيض مرتضی ابر گوهر بار جويد فيض از دريای من

و در آخر هم مي گويد:

ای صبا در گردنت خاكم ببر سوی نجف

بعد مُردن چون فرو ريزد ز هم اعضای من

ج

می گويد: پرسش كننده اي پرسيد: آيا آيه اي در شأن علي نازل شده است؟ جواب دادم: سوره «هَلْ أتي» نصّ خداوند بر فضيلت اوست.

هيچ آيه اي نيست که در شأن مهاجر و انصار نازل شده باشد مگر اینکه در رأس آنها وجود مبارک حضرت اميرالمؤمنين(علیه السلام)است.

مثل ابن بطريق کتابي دارد مخصوص ذکر آياتي که در مدح و شأن اميرالمؤمنين(علیه السلام) نازل شده است به نام «خصائص

الوحي المبين في مناقب امير المؤمنين(علیه السلام)» وی تمام اينها را از کتب عامّه نقل کرده است با سندهايي که خودش داشته و مشايخي که دارا بوده است.(1)

يا جاحظ دانشمند بزرگ اهل سنّت در يکي از رساله ها به اين مضمون مي گويد که آنچه در اسلام، رأس فضایل، مکارم و مقامات است، چهار چيز مي باشد: ايمان به خدا، علم و دانایي، زهد و پرهيزکاري، و جهاد در راه دين و في سبيل الله.

سپس مي گويد: از تمام علمای اسلام، اگر از کسي بپرسيم که اسبق و اکمل در ايمان کيست؟ اولين کسي را که بر مي شمارند علي(علیه السلام) است و اگر درباره اعلم از همه اصحاب پيغمبر(صلی الله علیه و آله) سؤال کنيم، اول شخصي را که معرفي مي کنند علي(علیه السلام) است و اگر از آنها که در راه دين جهاد کردند و اسلام از برکت جهاد آنها برپا شد سؤال کنيم، باز هم، همه، اول علي(علیه السلام) را نام مي برند که تنها ثواب يک جهاد او از عبادت امّت تا روز قيامت بيشتر است و اگر از زهّاد

ص: 205

صحابه و کساني که دنيا را ترک کرده و فريفته دنيا نشده باشند سؤال کنيم، همه، اسم علي(علیه السلام) را مي برند که يک لحظه به دنيا نظر نفرمود.

همان طور كه او می گويد اميرالمؤمنين(علیه السلام) از هيچ کس سؤال نکرده است و هيچ کجا ننوشته اند که آن حضرت در جايي از کسي از صحابه مسئله اي پرسيده باشد. برعكس، آنها همه از علی(علیه السلام) می پرسيدند(1)

که يک نمونه اش همان است که عمر هفتاد و دو بار گفته بود:

«لَوْلَا عَلِيٌّ لَهَلَكَ عُمَرُ»؛(2)

يا اينكه درباره غزواتی كه اميرالمؤمنين(علیه السلام) در آن شركت داشت، همين عمر می گفت:

«لَوْلَا سَيْفُهُ لَمَا قَامَ عَمُودُ الْإِسْلَامِ»؛(3) يعنی اگر شمشير علي نبود، ستوني براي اسلام بلند نمي شد.

اين در علم آن حضرت، امّا زهد آن حضرت هم بی نظير بود. اگر از زهّاد صحابه هم از هركسی بپرسيد، باز هم اميرالمؤمنين(علیه السلام) دررأس است، کسي که در تمام عمرش يک لحظه هم به دنيا متوجّه نشده بود.

ص: 206

يا قول عدي بن حاتم را که نقل مي کنند(1)

وقتی پيش معاويه می رود، معاويه می گويد: «أيْنَ الْطَّرَفَاتِ؟» (او سه پسر داشت؛ طريف و طارف و طرفه كه هر سه در رکاب اميرالمؤمنين(علیه السلام) در جنگ صفين کشته شدند).

عدی گفت: «همه در جنگ در رکاب علی کشته شدند».

معاويه گفت: «علی در حق تو به انصاف عمل نكرد كه فرزندان تو را به كشتن داد و فرزندان خود را باقی گذاشت»؟

وی در جواب گفت: « من به اميرالمؤمنين وفا نکردم که علي در دنيا نباشد و من در دنيا زنده باشم».

بعد هم علی رغم استکراهی كه داشت با اصرار زياد معاويه، به بيان فضایل اميرالمؤمنين(علیه السلام) پرداخت. البته اين قضيه در مورد ضِرار بن ضمرة كِناني هم نقل شده كه در وصف اميرالمؤمنين(علیه السلام) نزد معاويه به زبان آورد. عبارت اين چنين است:

«كَانَ وَاللهِ بَعِيدَ الْمُدَى،شَدِيدَ الْقُوَى، يَقُولُ فَصْلًا، وَيَحْكُمُ عَدلًا يَتَفَجَّرُ الْعِلْمُ مِنْ جَوَانِبِهِ، وَتَنْطِقُ الْحِكْمَةُ عَلَى لِسَانِهِ، يَسْتَوْحِشُ مِنَ الدُّنْيَا وَزَهْرَتِهَا وَيَأْنَسُ بِاللَّيْلِ وَظُلْمَتِهِ، كَانَ وَاللهِ غَزِيرَ الدَّمْعَةِ، طَوِيلَ الْفِكْرَةِ، يُقَلِّبُ كَفَّهُوَيُخَاطِبُ نَفْسَهُ

ص: 207

يُعْجِبُهُ مِنَ اللِّبَاسِ مَا قَصُرَ وَمِنَ الطَّعَامِ مَا جَشَبَ، كَانَ وَاللهِ مَعَنَا كَأَحَدِنَا، يُدْنِينَا إِذَا أَتَيْنَاهُ، وَيُجِيبُنَا إِذَا سَأَلْنَاهُ، وَكَانَ مَعَ دُنُوِّهِ لَنَا وَقُرْبِهِ مِنَّا لَا نُكَلِّمُهُ هَيْبَةً لَهُ».(1)

و نيز بگوييم:

تو را چنان که تويی هر نظر کجا بيند به قدر دانش خود هرکسی کند ادراکبنده مجدداً از زحمات و خدمات شما عزيزان که در اين زمان و اوضاع اين مقام و فضيلت را حائز هستيد كه فضایل اميرالمؤمنين(علیه السلام) و عيد غدير را گرامی بداريد و آن را ترويج كنيد تشكر می كنم و اميدوارم اسامي شما در دفتر خاصّ حضرت وليّ عصر(عجل الله تعالی فرجه الشریف) ثبت شده باشد.

ص: 209

ص: 210

9. الاستذکار، ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله قرطبی (م.463ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیة، 2000م.

10. اسنی المطالب فی مناقب الامام علی(علیه1. السلام)، جزری، شمس الدین محمد بن محمد (م.883ق.)، تهران، انتشارات نقش جهان.

11. الاعتقادات فی دین الامامیه، صدوق، محمد بن علی (م.381ق.)، بیروت، دار المفید، 1414ق.

12. اعلام الدین فی صفات المؤمنین، دیلمی، حسن بن محمد (م.841ق.)، قم، مؤسّسة آل البیت(علیهم السلام) لاحیاء التراث، 1408ق.

13. إعلام الوری بأعلام الهدی، طبرسی، فضل بن حسن ( م.548ق.)، قم، مؤسّسة آل البیت(علیهم السلام) لاحیاء التراث، 1417ق.

14. اعیان الشیعة، امین عاملی، سیدمحسن (م.1371ق.)، بیروت، دار التعارف، 1403ق.

15. اقبال الاعمال، ابن طاووس، سید علی بن موسی(م.664ق.)، تهران، دار الکتب الاسلامیة، 1409ق.

16. الامالی، صدوق، محمد بن علی (م.381ق.)، قم، مؤسسة البعثة، 1417ق.

17. الامالی، طوسی، محمد بن حسن (م.460ق.)، قم، دار الثقافة، 1414ق.

ص: 212

18. الامام علی صوت العدالة الانسانیه، جرداق، جرج، بیروت، دار و مکتبة الحیاة، 1391ق.

19. امان الامة من الضلال و الاختلاف، صافی1. گلپایگانی، لطف الله، قم، المطبعة العلمیة، 1397ق.

20. الایضاح، ابن شاذان نیشابوری، فضل بن شاذان ازدی (م.260ق.)، تهران، انتشارات دانشگاه، 1363ش.

21. بحار الانوار، مجلسی، محمدباقر (م.1111ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق.

22. البدایة و النهایه، ابن کثیر، اسماعیل بن عمر (م.774ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1408ق.

23. البرهان فی تفسیر القرآن، بحرانی، سیدهاشم حسینی (م.1107ق.)، تهران، بنیاد بعثت، 1416ق.

24. بشارة المصطفی(صلی الله علیه و آله) ، لشیعة المرتضی(علیه السلام)، طبری، محمد بن ابی القاسم (م.525ق.)، قم، نشر اسلامی، 1420ق.

25. بغیة الوعاة فی طبقات اللغوین و النحاة، سیوطی، جلال الدین (م.911ق.)، القاهرة، مطبعة السعادة، 1326ق.

26. بلاغات النساء، ابن طیفور، احمد بن ابی طاهر (م.280ق.)، قم، مکتبة بصیرتی.

ص: 213

27. پیام غدیر، صافی گلپایگانی، لطف الله، مشکوة (فصلنامه)، مشهد، آستان قدس رضوی، ش30، 1370ش.

28. تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، ذهبی، محمد بن احمد (م.748ق.)، بیروت، دار الکتاب العربی، 1407ق.

29. تاریخ الامم و الملوک، طبری، محمد بن جریر (م.310ق.)، بیروت، مؤسسة الاعلمی، 1403ق.

30. تاریخ الخمیس فی احوال انفس النفیس، دیاربکری، حسین بن محمد (م.966ق.)، بیروت، دار صادر.

31. تاریخ بغداد، خطیب بغدادی، احمد بن علی (م.463ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1417ق.

32. تاریخ مدینة دمشق، ابن عساکر، علی بن حسن (م.571ق.)، بیروت، دار الفکر، 1415ق.

33. تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهره، حسینی استرآبادی، سیدشرف الدین علی (م.965ق.)، قم، نشر اسلامی، 1409ق.

34. تحف العقول عن آل الرسول(صلی الله علیه و آله)، ابن شعبه حرانی، حسن بن علی (م.قرن 4)، قم، نشر اسلامی، 1404ق.

35. تفسیر الصافی، فیض کاشانی، محسن بن مرتضی (م.1091ق.)، تهران، مکتبة الصدر، 1416ق.

ص: 214

36. التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، فخر رازی، محمد بن عمر (م.606ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1420ق.

37. تنقیح المقال فی علم الرجال، مامقانی، عبدالله (م.1351ق.)، قم، مؤسسه آل البیت(علیهم السلام) لاحیاء التراث، 1427ق.

38. التوحید، صدوق، محمد بن علی (م.381ق.)، قم، نشر اسلامی، 1398ق.

39. تهذیب الاحکام، طوسی، محمد بن حسن (م.460ق.)، تهران، دار الکتب الاسلامیة، 1364ق.

40. جامع السعادات، نراقی، محمدمهدی (م.1209ق.)، النجف الاشرف، دار النعمان.

41. الجامع الصغیر فی احادیث البشیر النذیر، سیوطی، جلال الدین (م.911ق.)، بیروت، دار الفکر، 1401ق.

42. الجامع لاحکام القرآن (تفسیر قرطبی)، قرطبی، محمد بن احمد (م.671ق.)، تهران، انتشارات ناصر خسرو، 1364 ش.

43. الجواهر السنیة فی الاحادیث القدسیه، حر عاملی، محمد بن حسن (م.1104ق.)، النجف الاشرف، دار النعمان، 1384ق.

44. حلیة الابرار فی احوال محمد و آله الاطهار(علیهم السلام)، بحرانی، سید هاشم حسینی (م.1107ق.)، قم، مؤسّسة المعارف الاسلامیة، 1414ق.

45. خصائص الائمة(علیهم السلام)، سید رضی، محمد بن حسین (م.406ق.)،

ص: 215

مشهد، آستان قدس رضوی، 1406ق.

46. خصائص الوحی المبین، ابن بطریق، یحیی بن حسن (م.600ق.)، قم، دار القرآن الکریم، 1417ق.

47. الدر المنثور في تفسیر بالمأثور، سیوطی، جلال الدین (م.911ق.)، قم، کتابخانه مرعشی نجفی، 1404ق.

48. الدعاء، طبرانی، سلیمان بن احمد (م.360ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1413ق.

49. دعائم الاسلام، مغربی، قاضی نعمان بن محمد تمیمی (م.363ق.)، القاهرة، دار المعارف، 1383ق.

50. دلائل الامامه، طبری امامی، محمد بن جریر (م.قرن 5)، قم،1. مؤسسة البعثة، 1413ق.

51. رسائل الجاحظ (الکلامیة)، جاحظ، عمرو بن بحر (م.255ق.)، بیروت، دار و مکتبة الهلال، 2002م.

52. ربیع الابرار و نصوص الاخبار، زمخشری، محمود بن عمر (م.538ق.)، بیروت، مؤسّسة الاعلمی، 1412ق.

53. روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، مجلسی، محمدتقی (م.1070ق.)، قم، مؤسسة فرهنگ اسلامی کوشانبور، 1406ق.

54. الروضة المختارة (شرح القصائد العلویات السبع)، ابن ابی الحدید، عزالدین (م.656ق.)، بیروت، مؤسّسة الاعلمی.

ص: 216

55. روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، فتال نیشابوری، محمد بن حسن (م.508ق.)، قم، الشریف الرضی، 1375ش.

56. الروضة فی فضائل امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب(علیه السلام)، شاذان قمی، شاذان بن جبرئیل، (م.660ق.)، قم، مکتبة الامین، 1423ق.

57. ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، افندی اصفهانی، عبدالله (م.1130ق.).

58. زاد المعاد، مجلسی، محمدباقر (م.1111ق.)، بیروت، مؤسّسة الاعلمی، 1423ق.

59. سفینة البحار و مدینة الحکم و الآثار، محدّث قمی، عباس (م.1359ق.)، تهران، دار الاُسوة، 1416ق.

60. سنن ابی داود، ابوداوود سجستانی، سلیمان بن اشعث (م.275ق.)، بیروت، دار الفکر، 1410ق.

61. سنن الترمذی، ترمذی، محمد بن عیسی (م.279ق.)، بیروت، دار الفکر، 1403ق.

62. سیر اعلام النبلاء، محمد بن احمد (م.748ق.)، بیروت، مؤسّسة الرسالة، 1413ق.

63. السیرة الحلبیه، حلبی، علی بن برهان (م.1044ق.)، بیروت، دار المعرفة، 1400ق.

ص: 217

64. السیرة النبویه، ابن کثیر، اسماعیل بن عمر (م.774ق.)، بیروت، دار المعرفة، 1396ق.

65. السیرة النبویه، ابن هشام، عبدالملک حمیری (م.8- 213ق.)، القاهرة، مکتبة محمد علی صبیح و اولاده، 1383ق.

66. الشافی فی الامامة، سید مرتضی ، علی بن حسین (م.436ق.)، قم، انتشارات اسماعیلیان، 1410ق.

67. شرح احقاق الحق، مرعشی نجفی، سيد شهاب الدین (م.1411ق.)، قم، کتابخانه مرعشی نجفی، 1409ق.

68. شرح الاخبار في فضائل الائمة الاطهار(علیهم السلام)، مغربی، قاضی نعمان بن محمد تمیمی (م.363ق.)، قم، نشر اسلامی، 1414ق.

69. شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، عزّالدین (م.656ق.)، دار احیاء الکتب العربیة، 1378ق.

70. شواهد التنزیل، حاکم حسکانی، عبیدالله بن عبدالله (م.506ق.)، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1411ق.

71. صحیح البخاری، بخاری، محمد بن اسماعیل (م.256ق.)، بیروت، دار الفکر، 1401ق.

72. صحیح مسلم، مسلم نیشابوری، مسلم بن حجاج (م.261ق.)، بیروت، دار الفکر.

ص: 218

73. الطرائف فی معرفة مذاهب الطوائف، ابن طاووس، سیدعلی بن موسی (م.664ق.)، قم، مطبعة الخیام، 1399ق.

74. عمدة عیون صحاح الاخبار فی مناقب امام الابرار، ابن بطریق، یحیی بن حسن (م.600ق.)، قم، نشر اسلامی، 1407ق.

75. عوالی اللئالی العزیزیة فی الاحادیث الدینیة. ابن ابی جمهور احسائی، محمد بن علی (م. 880ق.)، قم، مطبعة سیدالشهداء(علیه السلام)، 1403ق.

76. عیون اخبار الرضا(علیه السلام)، صدوق، محمد بن علی (م.381ق.)، بیروت، مؤسّسة الاعلمی، 1404ق.

77. غایة المرام و حجة الخصام، بحرانی، سیدهاشم حسینی (م.1107ق.).

78. الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، امینی، عبدالحسین (م.1392ق.)، بیروت، دار الکتاب العربی، 1397ق.

79. فتح الباری شرح صحیح البخاری، ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی (م.852ق.)، بیروت، دار المعرفة.

80. فخر دوران (نکوداشت استاد اعظم و زعیم بزرگ جهان اسلام مرحوم آیة الله العظمی بروجردی(قدس سره) ، صافی گلپایگانی، لطف الله، قم، دفتر تنظیم و نشر آثار حضرت آیة الله العظمی صافی گلپایگانی مدظلّه الشریف، 1394ش.

81. فرائد السمطین في فضائل المرتضی و البتول و السبطین و الائمة من ذرینتهم(علیهم السلام)، جوینی، ابراهیم بن محمد (م.730ق.)، بیروت، مؤسّسة المحمودی، 1400ق.

ص: 219

82. الکافی، کلینی، محمد بن یعقوب (م.329ق.)، تهران، دار الکتب الاسلامیة، 1363ش.

83. الکامل فی التاریخ، ابن اثیر جزری، علی بن محمد (م.630ق)، بیروت، دار صادر، 1386ق.

84. کتاب سلیم بن قیس، هلالی عامری، سلیم بن قیس (م.85ق.)، قم، نشر الهادی، 1420ق.

85. کتاب السنه، ابن ابی عاصم، احمد بن عمرو (م.287ق.)، بیروت، المکتب الاسلامی، 1413ق.

86. کفایة الاثر فی النص علی الائمة الاثنی عشر(علیهم السلام)، خزاز قمی، علی بن محمد (م.400ق.)، قم، انتشارات بیدار، 1401ق.

87. کمال الدین و تمام النعمة، صدوق، محمد بن علی (م.381ق.)، قم، نشر اسلامی، 1405ق.

88. کنز العمّال في سنن الاقوال و الافعال، متقی هندی، علی (م.975ق.)، بیروت، مؤسّسة الرسالة، 1409ق.

89. کنز الفوائد، کراجکی، محمد بن علی (م.449ق.)، قم، مکتبة المصطفوی، 1369ش.

90. الکنی و الالقاب، محدّث قمی، عباس (م.1359ق.)، تهران، مکتبة الصدر.

91. مائة منقبة من مناقب امیرالمؤمنین(علیه السلام)، ابن شاذان قمی، محمد بن احمد

ص: 220

(م.412ق.)، قم، مدرسة الامام المهدی(عجل الله تعالی فرجه الشریف)، 1407ق.

92. مجمع البیان فی تفسیر القرآن، طبرسی، فضل بن حسن (م.548ق.)، بیروت، مؤسّسة الاعلمی، 1415ق.

93. مجمع الزوائد و منبع الفوائد، هیثمی، علی بن ابی بکر (م.807ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1408ق.

94. المحاسن، برقی، احمد بن محمد (م.274ق.)، تهران، دار الکتب الاسلامیة، 1370ق.

95. المحتضر، حلّی، حسن بن سلیمان (م. قرن9)، المکتبة الحیدریة، 1424ق.

96. مسار الشیعة في مختصر تواریخ الشریعة، مفید، محمد بن محمد (م.413ق.)، بیروت، دار المفید، 1114ق.

97. مختصر بصائر الدرجات، حلی، حسن بن سلیمان (م.قرن9)، النجف الاشرف، المطبعة الحیدریة، 1370ق.

98. مدینة معاجز الائمّة الاثنی عشر و دلائل الحجج علی البشر، بحرانی، سیدهاشم حسینی (م.1107ق.)، قم، مؤسّسة المعارف الاسلامیة، 1413ق.

99. مروج الذهب و معادن الجوهر، مسعودی، علی بن حسین (م.346ق.)، قم، دار الهجرة، 1404ق.

100. مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، محدّث نوری، میرزا حسین

ص: 221

(م.1320ق.)، بیروت، مؤسسة آل البیت(علیهم1. السلام) لاحیاء التراث، 1408ق.

101. المستدرک علی الصحیحین، حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله (م.405ق.)، بیروت، دار المعرفه.

102. مسند احمد بن حنبل، احمد بن حنبل، شیبانی (م.241ق.)، بیروت، دار صادر.

103. مشکاة الانوار فی غرر الاخبار، طبرسی، علی بن حسن (م. قرن 7)، قم، دار الحدیث، 1418ق.

104. المصباح، کفعمی، ابراهیم بن علی (م.905ق.)، بیروت، مؤسّسة الاعلمی، 1403ق.

105. مصباح المتهجد، طوسی، محمد بن حسن (م.460ق.)، بیروت، مؤسّسة فقه الشیعة، 1411ق.

106. المصنف فی الاحادیث و الآثار، ابن ابی شیبه کوفی، عبدالله بن محمد (م.235ق.)، بیروت، دار الفکر، 1409ق.

107. المعجم الکبیر، طبرانی، سلیمان بن احمد (م.360ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1404ق.

108. مفاتیح الجنان، محدّث قمی، عباس (م.1359ق.)، قم، مکتبة العزیزی، 1385ش.

109. مکارم الاخلاق، طبرسی، حسن بن فضل (م.554ق.)، الشریف الرضی، 1392ق.

ص: 222

110. مناقب الامام امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب(علیه السلام)، کوفی، محمد بن سلیمان (م. قرن 3)، مجمع احیاء الثقافة الاسلامیة، 1412ق.

111. مناقب آل ابی طالب، ابن شهرآشوب، محمد بن علی (م.558ق.)، النجف الاشرف، المکتبة الحیدریة، 1376ق.

112. مناقب علی بن ابی طالب(علیه السلام)، ابن مغازلی، علی بن محمد (م.483ق.)، قم، انتشارات سبط النبی(صلی الله علیه و آله)، 1426ق.

113. مناقب علی بن ابی طالب(علیه السلام)، ابن مردویه اصفهانی، احمد بن موسی (م.410ق.)، قم، دار الحدیث 1424ق.

114. المناقب، خوارزمی، موفق بن احمد (م.568ق.)، قم، نشر اسلامی، 1411ق.

115. منتخب الاثر فی الامام الثانی عشر(علیه السلام)، صافی گلپایگانی، لطف الله، قم، دفتر تنظیم و نشر آثار حضرت آیت العظمی صافی گلپایگانی مدظلّه العالی، 1422ق.

116. نظم درر السمطین فی فضائل المصطفی و المرتضی و البتول و السبطین(علیهم السلام)، زرندی، محمد بن یوسف (م. 750 ق.) اصفهان، مکتبة الامام امیرالمؤمنین(علیه السلام) العامة، 1377ق.

117. نهج الحق و کشف الصدق، علامه حلی، حسن بن یوسف (م.726ق.)، قم، دار الهجرة، 1414ق.

ص: 223

118. الوافی، فیض کاشانی، محسن بن مرتضی (م.1091ق.)، مکتبة الامام امیرالمؤمنین(علیه السلام) العامة، 1406ق.

119. وسائل الشیعه، حرّ عاملی، محمد بن حسن (م.1104ق.)، قم، مؤسّسة آل البیت(علیهم السلام) لاحیاء التراث، 1414ق.

120. ینابیع المودّة لذوی القربی، قندوزی، سلیمان بن ابراهیم (م. 1294ق.)، تهران، دار الاُسوة، 1416ق.

ص: 224

تصویر

ص: 226

تصویر

ص: 227

تصویر

ص: 228

تصویر

ص: 229

تصویر

ص: 230

تصویر

ص: 231